Συγκριτική διδασκαλία των κλασικών γλωσσών Μάθημα 3

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 3

(Με βάση το σχετικό δικό μας βιβλίο (των Ιωαννίδη Κ. & Ιωαννίδου Αικ.) του 2007)

ΜΑΘΗΜΑ 3. Τα ουσιαστικά αρσενικού γένους.

(Όλα τα ουσιαστικά τα μαθαίνουμε με την ονομαστική και γενική τους.)

3.1.1. Τα ουσιαστικά αρσενικού γένους της αρχαίας ελληνικής.

Ουσιαστικά είναι οι κλιτές λέξεις που σημαίνουν πρόσωπα, ζώα, πράγματα, ενέργεια, κατάσταση, ιδιότητα και χωρίζονται σε συγκεκριμένα (ἄνθρωπος) και αφηρημένα (ἐνέργεια), σε κύρια (Σωκράτης) και προσηγορικά (πόλις). Αρσενικά στην αρχαία ελληνική είναι όσα παίρνουν ως άρθρο το ὁ. Η αρχαία ελληνική, όπως και η λατινική, διατήρησε τα θεματικά αρσενικά ουσιαστικά, δηλαδή εκείνα που κλίνονται παίρνοντας θεματικό φωνήεν ανάμεσα στο θέμα και την κατάληξη, της ινδοευρωπαϊκής στην Α΄και Β΄ κλίση και τα μη θεματικά στη Γ΄ κλίση. Τα αρσενικά της Α΄κλίσης σχηματίζονται με το θεματικό φωνήεν της ινδοευρωπαϊκής -α- και της Β΄κλίσης με το θεματικό φωνήεν -ο-. Από τις τρεις γλώσσες που διατηρούν καλύτερα το κλιτικό σύστημα των ουσιαστικών της ινδοευρωπαϊκής, δηλαδή την ελληνική, τη λατινική και τη σανσκριτική, η αρχαία ελληνική πλησιάζει περισσότερο στους τύπους της ινδοευρωπαϊκής, όπως φαίνεται και από τον παρακάτω πίνακα:

Κλίση των αρσενικών ουσιαστικών της Α΄και Β΄κλίσης

άρθρο / Ινδοευρωπαϊκή σε -ος / Α΄ κλίση σε -ης / Β΄ κλίση σε -ος / Β΄ κλίση συνηρημένα

Ενικός αριθμός

ὁ / * agr-o-s1,2,3,4 / λοχί-ας / ἐργάτ-ης / βί-ος / ἔκπλους

τοῦ / * agr-o-sjo / λοχί-ου / ἐργάτ-ου / βί-ου / ἔκπλου

τῷ / * agr-o-i / λοχί-ᾳ / ἐργάτ-ῃ / βί-ῳ / ἔκπλῳ

τὸν / * agr-o-m / λοχί-αν / ἐργάτ-ην / βί-ον / ἔκπλουν

ὦ / - / λοχί-α / ἐργάτ-α / βί-ε / ἔκπλου

Πληθυντικός αριθμός

οἱ / * agr-o- s / λοχί-αι / ἐργάτ-αι / βί-οι / ἔκπλοι

τῶν / * agr-o-m / λοχι-ῶν / ἐργατ-ῶν / βί-ων / ἔκπλων

τοῖς / - / λοχί-αις / ἐργάτ-αις / βί-οις / ἔκπλοις

τοὺς / * agr-o-ns / λοχί-ας / ἐργάτ-ας / βί-ους / ἔκπλους

ὦ / - / λοχί-αι / ἐργάτ-αι / βί-οι / ἔκπλοι

Δυϊκός αριθμός

τὼ / - / λοχί-α / ἐργάτ-α / βί-ω / ἔκπλω

τοῖν / - / λοχίαιν / ἐργάτ-αιν / βίοιν / ἔκπλοιν

Η πρώτη κλίση περιλαμβάνει αρσενικά σε -ας και -ης. Όλα στη γενική ενικού λήγουν σε -ου και στη γενική πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα, με εξαίρεση το ουσιαστικό οἱ ἐτησίαι τῶν ἐτησίων, που σημαίνει ετήσιοι άνεμοι, μελτέμια. Σχηματίζουν την κλητική ενικού σε -α και όχι σε -η τα εθνικά ονόματα (ὦ Πέρσα), όσα λήγουν σε -της (ὦ πολῖτα) και τα σύνθετα με β΄συνθετικό τα -άρχης, -μέτρης, -πώλης, -τρίβης, -ώνης (ὦ γυμνασιάρχα, ὦ παντοπῶλα).

Υπάρχουν και τα πρωτόκλιτα συνηρημένα όπως το Ἑρμέας, -ῆς που κλίνονται όπως ακριβώς τα ασυναίρετα, αλλά συναιρούν το θεματικό φωνήεν -α με το προη-γούμενο -α ή -ε του θέματος (Ἑρμέας -ῆς, Ἑρμέου -οῦ, Ἑρμέα -ῇ, Ἑρμέαν -ῆν, Ἑρμέα -ῆ, Ἑρμέαι -αῖ, Ἑρμεῶν -ῶν, Ἑρμέαις -αῖς, Ἑρμέας -ᾶς, Ἑρμέαι -αῖ). Τους τύπους του δυϊκού αριθμού θα τους αναλύουμε στα κείμενα. Το άρθρο τώ του δυϊκού αριθμού είναι για την ονομαστική, αιτιατική, κλητική και το τοῖν για τη γενική και δοτική.

Και η δεύτερη κλίση έχει συνηρημένα σε -οος -οῦς, που συναιρούν το θεματικό φωνήεν -ο με το προηγούμενο -ο ή -ε του θέματος (πλόος, -οῦς, πλόου -οῦ, πλόω -ῷ, πλόον - πλοῦν, πλόε -οῦ, πλόες -οῖ, πλόων -ῶν, πλόοις -πλοῖς, πλόους -οῦς, πλόες -οῖ).

Η κατάληξη -osjo ή -oso της ινδοευρωπαϊκής έγινε -ου στην ελληνική, μετά την αποβολή του -σ- ανάμεσα σε φωνήεντα και τη συναίρεση των δύο -ο σε -ου. Το ληκτικό -m της αιτιατικής ενικού και της γενικής πληθυντικού έγινε -ν. Το -n της κατάληξης της αιτιατικής πληθυντικού αποβλήθηκε πριν από το -s με σύγχρονη αντέκταση του προηγούμενου θεματικού φωνήεντος -ο σε -ου.

'Κλίση των αρσενικών ουσιαστικών της Γ΄κλίσης'

άρθρο / ινδοευρωπαϊκή / ουρανικόληκτο / σε -ντ / Φωνηεντόληκτο / σε -εύς

Ενικός αριθμός

ὁ / * reg-s1,2 / κόραξ (κ-ς) / γίγας (ντ-ς) / ἰχθύ-ς / ἱππεύ-ς

τοῦ / * reg-os / κόρακ-ος / γίγαντ-ος / ἰχθύ-ος / ἱππέ-ως

τῷ / * reg-i, -ei / κόρακ-ι / γίγαντ-ι / ἰχθύ-ι / ἱππεῖ

τὸν / * reg-m / κόρακ-α / γίγαντ-α / ἰχθύ-ν / ἱππέα

ὦ / - / κόραξ (κ-ς) / γίγαν / ἰχθύ / ἱππεῦ

Πληθυντικός αριθμός

οἱ / * reg-es / κόρακ-ες / γίγαντ-ες / ἰχθύ- ες / ἱππεῖς

τῶν / * reg-om / κοράκ-ων / γιγάντ-ων / ἰχθύ- ων / ἱππέων

τοῖς / - / κόραξι (κ-σι) / γίγασι (ντ-σι) / ἰχθύ- σι / ἱππεῦσι (ν)

τοὺς / * reg-ns / κόρακ-ας / γίγαντ-ας / ἰχθῦ-ς / ἱππέας

ὦ / - / κόρακ-ες / γίγαντ-ες / ἰχθύ-ες / ἱππεῖς

Δυϊκός αριθμός

τὼ / - / κόρακ-ε / γίγαντ-ε / ἰχθύ-ε / ἱππεῖ

τοῖν / - / κοράκ-οιν / γιγάντ-οιν / ἰχθύ-οιν / ἱππέ-οιν

Η τρίτη κλίση περιλαμβάνει αρσενικά συμφωνόληκτα, των οποίων το θέμα τελειώνει σε σύμφωνο, και φωνηεντόληκτα, των οποίων το θέμα τελειώνει σε φωνήεν. Τα συμφωνόληκτα και τα φωνηεντόληκτα κλίνονται με τις ίδιες καταλήξεις και διαφέρουν μόνο στην αιτιατική (-α / -ν) και κλητική (-ς / - ) ενικού και την αιτιατική πληθυντικού (-ας / -ς).

Τα εις -ως, -ωος φωνηεντόληκτα, όπως το ἥρως, κλίνονται όπως ακριβώς και τα συμφωνόληκτα. Όλα τα μονοσύλλαβα αρσενικά στη γενική και δοτική ενικού και πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα. Εξαιρείται η γενική πληθυντικού Τρώων, παίδων, Θώων. Τα διπλόθεμα αρσενικά σε -υς, όπως ὁ πῆχυς, διατηρούν το -ε- του θέματος στη γενική και δοτική ενικού και σε όλο τον πληθυντικό (πῆχυς, πήχεως, πήχει, πῆχυν, πῆχυ, πήχεις, πήχεων, πήχεσι, πήχεις, πήχεις) και σχηματίζουν τη γενική ενικού σε -εως, λόγω αντιμεταχώρησης από τον τύπο -ηος (πόλε-ως < πόλη-ος). Τα καταληκτικά μονόθεμα, όπως ὁ ἱππεύς, ὁ, ἡ βοῦς, αποβάλλουν το χαρακτήρα δίγαμμα ανάμεσα σε φωνήεντα και το μετατρέπουν σε -υ- πριν από σύμφωνο ή στο τέλος της λέξης. Κατά παράβαση των τονικών κανόνων παίρνουν στην κλητική περισπωμένη (ἱππεῦ).

Τα χειλικόληκτα συμφωνόληκτα μετατρέπουν το χειλικό χαρακτήρα του θέματος (π,β,φ) μαζί με το -σ- της κατάληξης σε -ψ (Ἄραψ <Ἄραβ+ς), τα οδοντικόληκτα συμφωνόληκτα αποβάλλουν τον οδοντικό χαρακτήρα (τ,δ,θ) μπροστά από το -ς, -σι της κατάληξης (τάπησι <τάπητ-σι). Τα αρσενικά σε -ντος, -νος, -ρος, όταν είναι οξύτονα, έχουν την κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική και όταν δεν είναι τη σχηματίζουν με γυμνό θέμα (ὦ ἱμάς, ὦ γίγαν, ὦ ἐλέφαν). Τα μονόθεμα και διπλόθεμα ενρινόληκτα αποβάλλουν το χαρακτήρα -ν του θέματος πριν από το -σ- της κατάληξης της δοτικής πληθυντικού (τιτάν-τιτᾶσι, ποιμήν-ποιμέσι).

Τα συγκοπτόμενα αρσενικά όπως πατήρ, ἀνήρ αποβάλλουν το -ε- της δεύτερης συλλαβής στη γενική και δοτική ενικού (πατρός, πατρί, ἀνδρός, ἀνδρί) και στην κλητική διατηρούν το -ε (ὦ πάτερ, ὦ ἄνερ). Τέλος τα σιγμόληκτα αρσενικά ουσιαστικά, όπως Σωκρά-της, Περικλῆς, σχηματίζουν την ονομαστική ενικού με γυμνό το θέμα και έκταση του καταληκτικού φωνήεντος -ε σε -η, τη γενική, δοτική και αιτιατική με αποβολή του σίγμα της κατάληξης ανάμεσα σε φωνήεντα (Σωκράτεσος - Σωκράτους, Σωκράτεσι - Σωκράτει, Σωκράτεσα - Σωκράτη) και συναίρεση, την αιτιατική ενικού και σε -ην κατά τα πρωτόκλιτα και την κλητική ενικού με γυμνό το θέμα.

Η αρχαία ελληνική διατήρησε τις καταλήξεις της ινδοευρωπαϊκής, αλλά μετέβαλε το τελικό -m της γενικής πληθυντικού σε -ν και το συλλαβικό φθόγγο n της κατάληξης της αιτιατικής πληθυντικού τον απέβαλε στα φωνηεντόληκτα και τον έκανε -α στα συμφωνόληκτα. Ειδικότερες περιπτώσεις αρσενικών ουσιαστικών θα εξετασθούν μέσα στα κείμενα.

3.1.2. Τα ουσιαστικά αρσενικού γένους της λατινικής.

Αρσενικά στη λατινική είναι συνήθως όσα δηλώνουν αρσενικά όντα και τα επαγγέλματά τους, τα ονόματα λαών, ανέμων, ποταμών, εθνών, μηνών. Η πρώτη κλίση έχει ελάχιστα αρσενικά και η πέμπτη κλίση έχει μόνο το dies, όχι πάντοτε, και το meri’dies.

Κλίση των αρσενικών ουσιαστικών

Πτώσεις / Α΄κλίση / Β΄κλίση / Γ΄κλίση / Δ΄κλίση / Ε΄κλίση

Ενικός αριθμός - Numerus singularis

Ονομαστική / naut-a / nu’mer-us / rex (reg-s) / exe’rcit-us / di-es

Γενική / naut-ae / numer-i / reg-is / exe’rcit-us / di-e’i

Δοτική / naut-ae / numer-o / reg-i / exerci’t-ui / di-e’i

Αιτιατική / naut-am / numer-um / reg-em / exe’rcit-um / di-em

Κλητική / naut-a / numer-e / rex / exe’rcit-us / di-es

Αφαιρετική / naut-a / numer-o / reg-e / exe’rcit-u / di-e

Πληθυντικός αριθμός - Numerus pluralis

Ονομαστική / naut-ae / numer-i / reg-es / exe’rcit-us / di-es

Γενική / naut-a’rum / numer-o’rum / reg-um / exerci’t-uum / di-e’rum

Δοτική / naut-is / numer-is / re’g-ibus / exerci’t-ibus / di-e’bus

Αιτιατική / naut-as / numer-os / reg-es / exe’rcit-us / di-es

Κλητική / naut-ae / numer-i / reg-es / exe’rcit-us / di-es

Αφαιρετική / naut-is / numer-is / reg-ibus / exerci’t-ibus / di-e’bus

dies: Σύνηθες μόνο στον ενικό αριθμό.

Τα συγκοπτόμενα αρσενικά της Β΄ κλίσης, όπως puer, ager, κλίνονται κανονικά αλλά στην ονομαστική και κλητική ενικού συγκόπτουν την κατάληξη -us και -e. Από αυτά όσα μπροστά από το -r του θέματος έχουν σύμφωνο αναπτύσσουν πριν από το -r της ονομαστικης και κλητικής ένα -e-. Το deus έχει κλητική dive ή deus και συναιρεί το -e- του θέματος με το -i της κατάληξης (dei-dii-di, deis-diis-dis). Τα υπερδισύλλαβα αρσενικά σε -ius συναιρούν τα δύο -i της γενικής ενικού σε -i (Vergi’lius - Vergilii - Vergi’li) και διατηρούν τον τόνο στην παραλήγουσα. Τα κύρια ονόματα σε -ius και το προσηγορικό fi’lius σχηματίζουν την κλητική σε -i (Vergi’li, fili).

Τα φωνηεντόληκτα ή ισοσύλλαβα της Γ΄κλίσης κλίνονται όμοια με τα συμφωνόληκτα ή περιτοσύλλαβα, αλλά στη γενική πληθυντικού τελειώνουν σε -ium αντί σε -um (cives-ci’vium), εκτός από τα αρσενικά canis1 και ju’venis. Τη γενική σε -ium τη σχηματίζουν και τα μονοσύλλαβα με δύο ή περισσότερα σύμφωνα στο θέμα τους (fons, fontis, fo’ntium, pons, pontis, po’ntium). Έχουν την αιτιατική ενικού σε -im και την αφαιρετική ενικού σε -i τα αρσενικά ισοσύλλαβα ονόματα ποταμών (Albim, Ti’berim) και την αφαιρετική σε -i τα ονόματα μηνών σε -is ή -er (Apri’lis, Nove’mber) και τα προσηγορικά ονόματα σε -is που αρχικά ήταν επίθετα (anna’lis, nata’lis, Athenie’nsis).

Τα ουσιαστικά της Δ΄ κλίσης είναι κυρίως αρσενικά. Ελάχιστα είναι ουδέτερα και ακόμη λιγότερα θηλυκά (θηλυκά: acus, βελόνα, domus, οικία, manus, χέρι, tribus, φυλή, po’rticus, στοά, idus, οι ειδοί, δηλαδή η 15η ή η 13η του μηνός). Τα ουσιαστικά της Ε΄κλίσης είναι όλα θηλυκά, αρσενικά είναι το dies, όταν δε δηλώνει χρόνο ή προθεσμία, και το meri’dies (μεσημβρία) πάντοτε. Ειδικότερες περιπτώσεις αρσενικών ουσιαστικών θα εξετασθούν μέσα στα κείμενα.

Η κατάληξη -osjo ή -oso της ινδοευρωπαϊκής γενικής έγινε -i ή -us στη λατινική. Το ληκτικό -m της αιτιατικής ενικού και της γενικής πληθυντικού διατηρήθηκε. Το -n της κατάληξης της αιτιατικής πληθυντικού αποβλήθηκε πριν από το -s με σύγχρονη αντέκταση του προηγούμενου θεματικού φωνήεντος -ο σε -ο μακρόχρονο. Το συλλαβικό φθόγγο n της κατάληξης της αιτιατικής πληθυντικού τον απέβαλε.

3.1.3. Ιδιωματικά στοιχεία, αποκλίσεις, συμπληρώσεις:

(Αυτά τα στοιχεία μελετώνται σε δεύτερη και σε τρίτη φάση, αφού δηλαδή έχει ολοκληρωθεί η μελέτη του κανονικού μαθήματος.)

1. Εύχρηστα μόνο στον ενικό αριθμό είναι συνήθως τα ονόματα μετάλλων, ουσιαστικά που δηλώνουν φυσικά φαινόμενα και καταστάσεις και αφηρημένα ουσιαστικά (Περικλῆς, ἄργυρος, ἡ ἠχώ, τὸ γῆρας, ἡ αἰδώς). Εύχρηστα μόνο στον πληθυντικό είναι κύρια ονόματα πληθυντικού αριθμού και ονόματα εορτών (αἱ Ἀθῆναι, τὰ Παναθήναια, Saturna’lia). Εύχρηστα μόνο στο δυϊκό αριθμό είναι πρόσωπα ή πράγματα που αποτελούν από τη φύση τους ζεύγος ή που πάνε μαζί (τὼ πόδε, τὼ χεῖρε, τὼ βόε).

2. Τα ουσιαστικά δεσπότης και ἀδελφός στην κλητική ενικού ανεβάζουν τον τόνο (ὦ δε-σποτα, ὦ ἄδελφε).

3. Η ονομαστική του δυϊκού αριθμού στα δευτερόκλιτα συνηρημένα όταν τονίζεται στη λήγουσα παίρνει οξεία (τὼ θρώ, τὼ ὀστώ).

4. Τα δευτερόκλιτα αττικόκλιτα ουσιαστικά κλίνονται όπως και τα κανονικά δευτερόκλιτα, αλλά έχουν ω και ῳ αντί για ο και οι, έχουν την κλητική όμοια με την ονομαστική, σχηματιζουν την αιτιατική ενικού συνήθως χωρις το τελικό -ν και σε όλες τις πτώσεις τονίζονται όπως και όπου στην ονομαστική (ὁ λεώς, λεώ, λεῲ, λεώ, λεώς / λεῲ, λεών, λεῲς, λεώς, λεῲ).

5. Τα ουσιαστικά ὁ παῖς και ἡ τυραννίς σχηματίζουν την κλητική ενικού χωρίς κατάληξη (ὦ παῖ, ὦ τυραννί).

6. Η ονομαστική, η αιτιατική και η κλητική λέγονται ισχυρές πτώσεις και οι υπόλοιπες ασθενείς. Η ονομαστική και η κλητική λέγονται ορθές πτώσεις και οι υπόλοιπες πλάγιες.

7. Η κατάληξη της γενικής πληθυντικού των πρωτόκλιτων και δευτερόκλιτων ουσιαστικών της λατινικής βρίσκεται και σε -um, ιδιαίτερα σε αρχαιότερους τύπους.

8. Έχουν συνήθως σε -i την αφαιρετική ενικού τα ουσιαστικά civis (πολίτης), ignis, m, (φωτιά), navis, f, (πλοίο), imber, m, (βροχή, imber, imbris).

3.2. Κείμενα. Ανάλυσε και μετάφρασε τα κείμενα:

(Κάθε κείμενο πρέπει να χωρίζεται σε περιόδους, κάθε περίοδος σε προτάσεις και κάθε πρόταση να αναλύεται γραμματικά και συντακτικά και ύστερα να μεταφράζεται)

3.2.1. Αρριανού, Ανάβαση Αλεξάνδρου, 1, 13, 2-3.

Ἐν τούτῳ δ’ Ἀλέξανδρος προὐχώρει ἐπὶ τὸν Γρανικὸν ποταμὸν συντεταγμένῳ τῷ στρατῷ, διπλῆν μὲν τὴν φάλαγγα τῶν ὁπλιτῶν τάξας, τοὺς δ’ ἱππέας κατὰ τὰ κέρατα ἄγων, τὰ σκευοφόρα δὲ κατόπιν ἐπιτάξας ἕπεσθαι. Τοὺς δὲ προκατασκεψομένους τὰ τῶν πολεμίων ἦγεν αὐτῷ Ἡγέλοχος, ἱππέας μὲν ἔχων τοὺς σαρισσοφόρους, τῶν δὲ ψιλῶν εἰς πεντακοσίους. Καὶ Ἀλέξανδρός τε οὐ πολὺ ἀπεῖχε τοῦ ποταμοῦ τοῦ Γρανικοῦ καὶ οἱ ἀπὸ τῶν σκοπῶν σπουδῇ ἐλαύνοντες ἀπήγγελλον ἐπὶ τῷ Γρανικῷ πέραν τοὺς Πέρσας ἐφεστάναι τεταγμένους ὡς ἐς μάχην. Ἔνθα δὴ Ἀλέξανδρος μὲν τὴν στρατιὰν πᾶσαν συνέταττεν ὡς μαχουμένους. Παρμενίων δὲ προσελθὼν λέγει Ἀλεξάνδρῳ τάδε:

Λεξιλόγιο-σχόλια: (Αναλυτικά στα μαθήματα 3, 4, 5).

Λεπτομερής ανάλυση:

Το κείμενο έχει 5 περιόδους. Βρίσκουμε τις προτάσεις κάθε περιόδου, τα απαρέμφατα και τις μετοχές, αν υπάρχουν, της πρότασης, και στη συνέχεια τους κύριους βασικούς όρους, δηλαδή το ρήμα, το υποκείμενο, το άμεσο αντικείμενο, το έμμεσο αντικείμενο, το κατηγορούμενο, εφόσον βέβαια υπάρχουν. Οι απομένουσες λέξεις θα είναι προσδιορισμοί, ανάλογα με το είδος της λέξης και τον όρο που προσδιορίζουν.

Κύριοι βασικοί όροι 1ης περιόδου: Ἐν τούτῳ …ἕπεσθαι.

προὐχώρει: ρήμα της πρότασης, προχωρούσε, γ΄ενικό οριστικής παρατατικού εν. φωνής, Ἀλέξανδρος: υποκείμενο του ρήματος και των συνημμένων χρονικών μετοχών τάξας, ἄγων, ἐπιτάξας, τάσσω, ἔτασσον, τάξω, ἔταξα, τέταχα, ἐτετάχειν, ομόρριζα, τάγμα, σύνταγμα, ταγός (αρχηγός), τακτικός, ταξίδι, τάξη, παράταξη, ταΐζω, ταγή, τάμα, τάξιμο, νομοταγής, τὴν φάλαγγα: άμεσο αντικείμενο στη χρονική μετοχή τάξας, αφού όρισε, τοὺς ἱππέας: άμεσο αντικείμενο στη χρονική μετοχή ἄγων, αφού οδήγησε, ἕπεσθαι: απαρέμφατο, αντικείμενο στη χρονική μετοχή ἐπιτάξας, αφού διέταξε, ἕπομαι, ακολουθώ, ἕπομαι, εἱπόμην, ἕψομαι, ἑσπόμην, ἠκολούθηκα, ἠκολουθήκειν, ομόρριζα, επόμενος, συνεπής, ασυνεπής, sequor, consecu’tio, seque’ntia (είδος ύμνου), συντάξεις, ἕπομαί τινι, ἕπομαι ἐπί τινα, σκευοφόρα: υποκείμενο του απαρεμφάτου, ετεροπροσωπία, σκευοφόρα, μεταγωγικά, διπλῆν: κατηγορούμενο στο φάλαγγα, διπλοῦς, διπλῆ, διπλοῦν, αριθμητικό πολλαπλασιαστικό, δύο, δεύτερος, διπλοῦς, διπλάσιος, δίς, δυάς, δευτεραῖος, μέν, δέ: αντιθετικοί, μεταβατικοί εδώ, σύνδεσμοι.

Προσδιορισμοί 1ης περιόδου:

(Είναι όλες οι απομένουσες λέξεις της πρότασης, πλην συνδέσμων και επιφωνημάτων, που αναγνωρίζονται μόνο γραμματικά.)

ἐν τούτῳ: εμπρόθετος προσδιορισμός χρόνου, εν τω μεταξύ, ἐπὶ τὸν ποταμόν: εμπρόθετος προσδιορισμός τόπου, προς τον ποταμό, τὸν Γρανικόν: επιθετικός προσδιορισμός στο ποταμόν (Τα γεωγραφικά κύρια ονόματα με άρθρο, όταν συνοδεύουν γεωγραφικούς όρους και συμφωνούν με αυτούς σε γένος, αριθμό και πτώση, είναι επιθετικοί προσδιορισμοί, αλλιώς είναι παραθέσεις), τῷ στρατῷ: δοτική της συνοδείας, με το στρατό, τῶν ὁπλιτῶν: γενική του περιεχομένου στο φάλαγγα, συντεταγμένῳ: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τῷ στρατῷ, συντεταγμένο, κατὰ τὰ κέρατα: εμπρόθετος προσδιορισμός τόπου, στις πτέρυγες, κατόπιν: επιρρηματικός προσδιορισμός τόπου.

Ανάλυση 2ης περιόδου: Τοὺς δὲ προκατασκεψομένους … εἰς πεντακοσίους.

ἦγεν: ρήμα, ἄγω, οδηγώ, ἦγον, ἄξω, ἤγαγον, ἀγίοχα και ἦχα, ἠγιόχειν και ἤχειν, ομόρριζα, αγωγή, αγωγός, άγημα, αγέλη, παρείσακτος, ξεναγός, σύναξη, ago, actor, συντάξεις, ἄγω τινά, ἄγω ἐπί τινα, εἴς τινα, πρός τινα, περιφράσεις, ἄγω καὶ φέρω (λεηλατώ), ἄγω εἰς δίκην, ἄγω ἐπὶ τοὺς δικαστάς, ἄγω σπονδάς, σχολήν ἄγω, ἡσυχίαν ἄγω, ἄγομαι φόνου, ἄγομαι γυναῖκα (παντρεύομαι), κακῶς ἠγμένος, ἔχων: τροπική συνημμένη μετοχή, έχοντας, ἔχω, εἶχον, ἕξω και σχήσω, ἔσχον, ἔσχηκα, ἐσχήκειν, αόριστος Β΄, σχῶ, σχοίην, σχές, σχεῖν, σχών, ομόρριζα, έξη, ευεξία, εξής, σχολή, σχέδιο, σχήμα, σχέτλιος, οχυρός, ανεκτός, ὄχος (όχημα), ένοχος, εξοχή, τοὺς σαρισσοφόρους: αντικείμενο στη συνημμένη μετοχή ἔχων, ἱππέας: ως ιππείς, παράθεση στο σαρισσοφόρους, τοὺς προκατασκεψομένους: επιθετική μετοχή, εκείνους που επρόκειτο να κατασκοπεύσουν, αντικείμενο στο ἦγεν, σκοπῶ, ἐσκόπουν, σκέψομαι, ἐσκεψάμην, ἔσκεμμαι, ἐσκέμμην, παρακείμενος, ἔσκεμμαι, ἔσκεψαι, ἔσκεπται, ἐσκέμμεθα, ἔσκεφθε, ἐσκεμμένοι εἰσί, ομόρριζα, σκοπός, σκοπιά, σκόπιμος, σκόπελος, σκέπτομαι, σκέψη, σκέμμα, sco’pulus, τὰ τῶν πολεμίων: αντικείμενο στη μετοχή προκατασκεψομένους, τῶν δὲ ψιλῶν: γενική διαιρετική, εἰς πεντακοσίους: εμπρόθετο αντικείμενο στη μετοχή ἔχων, δηλώνει το περίπου.

Ανάλυση 3ης περιόδου: καὶ Ἀλέξανδρός … ἐς μάχην.

ἀπεῖχεν, ἀπήγγελον:ρήματα των δύο προτάσεων, ἀπαγγέλλω, ἀπήγγελλον, ἀπαγγελῶ, ἀπήγγειλα, ἀπήγγελκα, ἀπηγγέλκειν, ομόρριζα, ἄγγελμα, άγγελος, εισαγγελέας, ἀγγελτήρ, τοῦ ποταμοῦ: αντικείμενο στο ἀπεῖχε, από τον ποταμό, τοῦ Γρανικοῦ: επιθετικός προσδιορισμός στο ποταμοῦ, ἐλαύνοντες: τροπική συνημμένη μετοχή, τρέχοντας, σπουδῇ: επιρρηματικός προσδιορισμός τρόπου, γρήγορα, βιαστικά, οἱ ἀπὸ τῶν σκοπῶν: υποκείμενο στη μετοχή ἐλαύνοντες, οι κατάσκοποι, ἐφεστάναι: αντικείμενο στο ἀπήγγελλον, ειδικό απαρέμφατο, ἐφεστάναι τεταγμένους, είχαν παραταχθεί, ἐφίσταμαι, ἐφιστάμην, ἐπιστήσομαι, ἐπέστην ἐφέστηκα, ἐφεστήκειν, τεταγμένους: τροπική μετοχή, έχοντας παραταχθεί, ἐπὶ τῷ Γρανικῷ: εμπρόθετος προσδιορισμός του τόπου (στάση σε τόπο, ὡς ἐς μάχην: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού.

Ανάλυση 4ης και 5ης περιόδου: Ἔνθα … τάδε.

συνέττατεν, λέγει: ρήματα, συντάττω, συνέταττον, συντάξω, συνέταξα, συντέταχα, συνετετάχειν, λέγω, ἔλεγον, λέξω και ἐρῶ, ἔλεξα και εἶπον και εἶπα, εἴρηκα, εἰρήκειν, ομόρριζα, λόγος, συλλογή, εκλογή, λογάς, λογάδην, εκλεκτός, ανθολογία, lego, le’ctio, colle’ctio, πᾶσαν: κατηγορηματικός προσδιορισμός, ἔνθα: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου, τότε, ὡς μαχουμένους: τελική μετοχή, για να πολεμήσουν οι στρατιώτες, σχήμα κατά το νοούμενο, η μετοχή δε συμφωνεί σε αριθμό με το προσδιορίζομενο στρατιὰν, αλλά με το εννοούμενο στρατιώτας, προσελθὼν: χρονική μετοχή, ἔρχομαι, ᾖα και ᾔειν, εἶμι, ἦλθον, ἐλήλυθα, ἐληλύθειν, Ἀλεξάνδρῳ: έμμεσο αντικείμενο.

3.2.2. Από το παλιό σχολικό αναγνωστικό της λατινικής γλώσσας, 8.

(Τα τονικά σημάδια θα μπαίνουν για διευκόλυνση της ανάγνωσης μέχρι και το τριακοστό πέμπτο μάθημα.)

Ro’mulus et Remus Romam aedificave’runt. Ro’mulus Remum neca’vit, quod muros novi o’ppidi vitupera’verat. Quamquam Ro'mulus Remun neca’verat, tamen fortu’na Ro’mulo secu’nda erat; nam multos po’pulos bello armi’sque supera’vit et terram fini’timam occupa’vit et o’ppida expugna’vit. Nu’merus femina’rum in novo o’ppido parvus erat. I΄taque Ro’mulus Roma’nis fe’minas dolo para’vit. Sabi’nos enim et Sabi’nas et fi’lias sabino’rum ad ludos pu’blicos invita’vit et inter ludos Roma’ni fi’lias Sabino’rum raptave’runt.

'Λεξιλόγιο-σχόλια: (Αναλυτικά στα μαθήματα 3,4,5).'

Λεπτομερής ανάλυση:

Το κείμενο έχει 7 περιόδους. Βρίσκουμε τις προτάσεις της, τα απαρέμφατα και τις μετοχές αν υπάρχουν της πρότασης, και στη συ-νέχεια τους κύριους βασικούς όρους, δηλαδή το ρήμα, το υποκείμενο, το άμεσο αντικείμενο, το έμμεσο αντικείμενο, το κατηγορούμενο, εφόσον βέβαια υπάρχουν. Οι απομένουσες λέξεις θα είναι προσδιορισμοί, ανάλογα με το είδος της λέξης και τον όρο που προσδιορίζουν.

Κύριοι βασικοί όροι 1ης περιόδου: Ro’mulus… aedificave’runt.

aedificave’runt: ρήμα της πρότασης, έκτισαν, aedi’fico, -a’vi, -a’tum, -a’re, Ro’mulus, Remus: υποκείμενα του ρήματος, ο Ρωμύλος και ο Ρέμος ή Ρώμος, et: συμπλεκτικός σύνδεσμος, και, συνώνυμα τα ac, atque, que, Romam: αντικείμενο στο ρήμα, τη Ρώμη.

Προσδιορισμοί 1ης περιόδου: Δεν υπάρχουν.

Ανάλυση 2ης περιόδου: Ro’mulus … vitupera’verat.

neca’vit: φόνευσε, ρήμα της κύριας πρότασης, vitupera’verat: είχε κατηγορήσει, ρήμα της δευτερεύουσας αιτιολογικής πρότασης του quod, neco, -a’vi, -a’tum, -a’re, φονεύω, vitu’pero, -a’vi, -a’tum, -a’re κατηγορώ, nec-o, ομόρριζα, nex, -is, νέκυς, νεκρός, quod: αιτιολογικός σύνδεσμος, διότι, συνώνυμα quo’niam, quia, cum, muros: τα τείχη, murus, -i αρσενικό της Β΄κλίσης, ο τοίχος, (εδώ το τείχος), o’ppidi: της πόλης, (εδώ της Ρώμης), γενική κτητική στο muros, novi: της νέας, επίθετο novus, -a, -um, rece’ntior, novi’ssimus, ο νέος, επιθετικός προσδιορισμός στο o’ppidi, novus, ομόρριζα, nova’cula (ξυράφι), nova’lis, nova’tor, nove’llus (νεαρός), novo (ανανεώνω), νέος.

Ανάλυση 3ης ημιπεριόδου: Quamquam … secu’nda erat.

neca’verat: είχε φονεύσει, ρήμα της δευτερεύουσας εναντιωματικής πρότασης του quamquam, erat: ήταν, ρήμα της κύριας πρότασης eram, eras, erat, era’mus, era’tis, erant, quamquam: σύνδεσμος εναντιωματικός, αν και, συνώνυμο του etsi, tamen: όμως, fortu’na: υποκείμενο, fortu’na, -ae: ή τύχη, secunda: κατηγορούμενο, secu’ndus, -a, -um ευνοϊκός, -ή, -ό.

Ανάλυση 4ης ημιπεριόδου: nam multos… expugna’vit.

nam: αιτιολογικός σύνδεσμος, διότι, εισάγει κύρια πρόταση, μπαίνει πάντοτε στην αρχή, supera’vit, νίκησε, occupa’vit, κατέλαβε, expugna’vit, πολιόρκησε: ρήματα των τριών κύριων προτάσεων, su’pero, νικώ, expu’gno, πολιορκώ, o’ccupo, καταλαμβάνω, su’pero, ίδιο θέμα με την ελληνική πρόθεση ὑπέρ, λατινικά super, po’pulos: λαούς, po’pulus, -i, αρσενικό της Β΄κλίσης, αντικείμενο στο supera’vit, multos: πολλούς, multus, -a, -um, πολύς, επιθετικός προσδιορισμός στο po’pulos, bello, armi’sque (ίδιο θέμα με την ελληνική λέξη ἅρματα), με πόλεμο και με όπλα, αφαιρετικές του τρόπου, que, και, συμπλεκτικός σύνδεσμος, et: και, συμπλεκτικός σύνδεσμος, terram: γη, terra, -ae, αντικείμενο στο occupa’vit, fini’timam: γειτονική, fini’timus, -a, -um, επιθετικός προσδιορισμός στο terram.

Ανάλυση 5ης περιόδου: Nu’merus… parvus erat.

nu’merus: ο αριθμός, nu’merus, -i, αρσενικό ουσιαστικό της Β΄κλίσης, νούμερο, femina’rum: των γυναικών, in novo o’ppido, στη νέα πόλη, in: πρόθεση συντασσόμενη με αφαιρετική για δήλωση στάσης και αιτιατική για δήλωση κίνησης, parvus: μικρός, parvus, -a, -um, μικρός, -ή, -ό, parvus erat, ήταν μικρός.

Ανάλυση 6ης περιόδου: ita’que … para’vit.

i΄taque: γι’ αυτό, συμπερασματικός σύνδεσμος, εισάγει κύριες προτάσεις, Roma’nis: στους Ρωμαίους, έμμεσο αντικείμενο στο para’vit, fe’minas: γυναίκες, fe’mina, -ae, f, άμεσο αντικείμενο στο para’vit, dolo: με δόλο, dolus, -i, αρσενικό της Β΄κλίσης, αφαιρετική του τρόπου, από το ελληνικό δόλος, ομόρριζα, δολερός, δολιότητα.

Ανάλυση 7ης περιόδου: Sabi’nos … raptave’runt.

invita’vit, raptave’runt: ρήματα των κύριων προτάσεων, invita’vit, προσκάλεσε, raptave’runt, άρπαξαν, το ρήμα rapto από το ρήμα ra’pio, ra’pui, raptum, ra’pere, Sabi’nos et Sabi’nas: τους Σαβίνους και τις Σαβίνες, fi’lias: τις κόρες, fi'lia, -ae, f, κόρη, fi’lius, -i, m, γιος, enim: διότι, αιτιολογικός σύνδεσμος που εισάγει κύρια πρόταση, μπαίνει συνήθως μετά από μία λέξη, ποτέ στην αρχή, όπως ο γάρ, ad: πρόθεση συντασσόμενη με αιτιατική, προς, σε, δηλώνει κατεύθυνση, ad ludos pu’blicos: σε δημόσιους αγώνες, ludus, -i, αγώνας, pu’blicus, -a, -um, δημόσιος, inter ludos: κατά τη διάρκεια των αγώνων, inter, πρόθεση συντασσόμενη με αιτιατική, μεταξύ.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ Συγκριτική διδασκαλία των κλασικών γλωσσών Μάθημα 3 Συνέχεια