Συγκριτική διδασκαλία των κλασικών γλωσσών
ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ - ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ & ΛΑΤΙΝΙΚΑ
(Με βάση το σχετικό δικό μας βιβλίο (των Ιωαννίδη Κ. & Ιωαννίδου Αικ.) του 2007)
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Το βιβλίο αυτό, που προϋποθέτει κάποιες στοιχειώδεις γνώσεις από το Γυμνάσιο και που απευθύνεται σε μαθητές λυκείων, φοιτητές φιλοσοφικών σχολών και εκπαιδευτικούς, αλλά και σε κάθε φιλομαθή αναγνώστη, είναι το αποτέλεσμα μιας πολύχρονης προσπάθειας που είχε και έχει ως σκοπό τη συγκριτική διδασκαλία, ως ζωντανών γλωσσών, των κλασικών γλωσσών, δηλαδή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και της λατινικής γλώσσας, με βάση τη νεοελληνική Δημοτική και έμφαση σε καθημερινούς διαλόγους. Το δημιούργησε η βαθιά πίστη και πεποίθησή μας ότι η διδασκαλία, με αυτόν τον τρόπο, των αρχαίων κειμένων και η μεταλαμπάδευση στους μαθητές των μεγάλης σημασίας ιδεολογικών επινοήσεων και πολιτισμικών στοιχείων που περιέχουν θα είναι πιο γόνιμη. Αν επιθυμούμε πράγματι να διδάξουμε στους νέους μας τον αρχαίο λόγο, οφείλουμε να τους διδάξουμε όχι μόνο πώς να τον απομνημονεύουν, αλλά και πώς να τον παράγουν.
Η επιλεγμένη ύλη έχει χωρισθεί σε 50 μαθήματα με σύγχρονη διδασκαλία σε κάθε ενότητα και των δύο γλωσσών και σύγκρισή τους σε επίπεδο γραμματικής, συντακτικού, λεξιλογίου και πολιτισμού. Κάθε μάθημα αποτελείται από το πρώτο μέρος, όπου παρατίθεται η θεωρία για τα συντακτικά και γραμματικά φαινόμενα της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής γλώσσας, με πληρότητα αλλά και με σύγχρονο εύληπτο τρόπο, το δεύτερο μέρος με το αρχαίο κείμενο και την ανάλυσή του, το τρίτο μέρος με τους διαλόγους, τις εφαρμογές και τις ασκήσεις τους και το τέταρτο μέρος με τις πληροφορίες για ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία. Από τις ασκήσεις ιδιαίτερη σημασία έχουν οι δύο τελευταίες κάθε μαθήματος, που πρέπει να εξετάζονται πάντοτε σε σχέση με το διδασκόμενο αρχαίο κείμενο του μαθήματος.
Οι διάλογοι που ακολουθούν τα κείμενα πρέπει να κατανοούνται και να επαναλαμβάνονται, γιατί ο ρόλος τους για ουσιαστική εκμάθηση της γλώσσας είναι σημαντικός. Τους θεωρούμε πολύ χρήσιμους, όπως επίσης θεωρούμε ότι είναι πολύ χρήσιμα, ιδιαίτερα για τη σύνθεση αρχαίων κειμένων και διαλόγων, και τα τέσσερα συμπληρωματικά γλωσσάρια που παρατίθενται στο τέλος του βιβλίου και περιέχουν λέξεις και εκφράσεις. Εξίσου σημαντικές είναι και οι γνωμικές αλλά και οι διαλογικές εκφράσεις, που συμπληρώνουν τα μαθήματα. Τέλος, μετά από κάθε ενότητα εννέα μαθημάτων ακολουθεί επαναληπτικό - διαγνωστικό τεστ αποτελούμενο από 80 ερωτήσεις - απαντήσεις πολλαπλής επιλογής και μία διαγνωστική άσκηση.
Μία δυσκολία που συναντά κανείς στην προσπάθειά του να δει τις αρχαίες γλώσσες ως ζωντανές είναι η απόδοση των νέων εννοιών με λέξεις της αρχαίας γλώσσας, στην οποία όμως δεν υπήρχαν τα αντικείμενα στα οποία αναφέρονται οι έννοιες. Πώς δηλαδή να αποδώσει ο μεταφραστής στις αρχαίες γλώσσες λέξεις της νέας ελληνικής όπως τσιγάρο, τομάτα, πορτ μπαγκάζ κ.ά. Με δεδομένη την ενότητα της ελληνικής γλώσσας από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα και τη σύμβαση ότι στη [νεοελληνική γλώσσα]] ανήκουν όλες οι λέξεις της ελληνικής γλώσσας στην πορεία της, των τριών και πλέον χιλιάδων χρόνων, υπό την προϋπόθεση ότι θα προσαρμόζονται στο τυπικό της νέας ελληνικής γλώσσας, είναι χρήσιμο να θεωρήσουμε ότι και όλες οι λέξεις, ελληνικής προέλευσης, της νέας ελληνικής, για τις οποίες δεν υπάρχουν αντίστοιχες λέξεις της αρχαίας ελληνικής, μπορούν, κατ’ ανάγκη, να ανήκουν στην αρχαία ελληνική, υπό την προϋπόθεση ότι θα προσαρμόζονται στο τυπικό της αρχαίας γλώσσας.
Κάτι ανάλογο ισχύει και για τη λατινική γλώσσα, η οποία, επειδή μιλιέται στο Βατικανό και χρησιμοποιείται ως γλώσσα επικοινωνίας, είναι περισσότερο ζωντανή από την αρχαία ελληνική και έχει αναπτύξει, χρησιμοποιώντας ως βάση την αρχαία ελληνική ή την ίδια τη λατινική γλώσσα, ένα ικανό λεξιλόγιο, που ανταποκρίνεται στο σύνολο των νέων αναγκών, όπως hamaxo’stichus (τρένο), lao’phorum (λεωφορείο), aeripo’rtus (αεροδρόμιο), aerina’vis (αεροπλάνο), autocine’tum (αυτοκίνητο), ho’spita ae’ria (αεροσυνοδός), vapori’traha (ατμομηχανή), decidi’culum (αλεξίπτωτο), e’volo (απογειώνομαι), terram atti’ngo (προσγειώνομαι), autoa’rcera (ασθενοφόρο), a’rea stati’va (πάρκιν) κ.ά.
Αυτή η άποψη, δηλαδή η χρησιμοποίηση των δόκιμων νεοελληνικών λέξεων, φαίνεται προτιμότερη από κάθε άλλη π.χ. την προτίμηση λέξεων που κατασκευάζονται αναλογικά, με βάση την αρχαία ελληνική, (σημαντικότατη πηγή, ιδιαίτερα για λέξεις μη ελληνικής προέλευ-σης), χωρίς να έχουν χρησιμοποιηθεί από το λαό ή από δάνεια από άλλες γλώσσες. Μπορούμε, δηλαδή, να χρησιμοποιούμε τις δοκιμασμένες νεοελληνικές λέξεις ως αρχαίες ελληνικές και να παράγουμε, με βάση την αρχαία ελληνική, άλλες λέξεις, για να αντικαταστήσουμε στην αρχαία ελληνική τις ξενικής προέλευσης λέξεις.
Κάθε αναφορά στη μητέρα ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, αν και είναι στοιχειωδώς επιστημονικά τεκμηριωμένη, δεν παύει να είναι υποθετική και αβέβαιη και ως υποθετική πρέπει να αντιμετωπίζεται. Οι γραμματικοί τύποι με * δηλώνουν υποθετικούς τύπους της ινδοευρωπαϊκής γλώσσας, στους οποίους μάς οδήγησε αφενός η συγκριτική μελέτη της αρχαίας ελληνικής, της λατινικής και της σανσκριτικής και των σχετικών κειμένων τους, και δευτερευόντως άλλων αρχαίων γλωσσών, και αφετέρου τα εξαιρετικά σχετικά εγχειρίδια και συγγράμματα (Μπαμπινιώτης, Χατζιδάκης, Σταματάκος, Σκάσσης, Παπανικολάου, Buck, Krahe, Schwyzer, Pokorny, Hofman, Mayrhofer, Macdonell, Stolz-Debrunner, Kuehner, Apte, Hudson, Schmid, Von Polenz κ.ά.) που αναφέρονται στη βιβλιογραφία, τα οποία μάς προσέφεραν πολύτιμη αρωγή σε κάθε περίπτωση έρευνας και ιδιαίτερα επιβεβαίωσης των αναφερομένων.
Η αναφορά των υποθετικών ινδοευρωπαϊκών τύπων, όπου μπορέσαμε να καταλήξουμε σε αξιόπιστα πιθανά συμπεράσματα, αποβλέπει μόνο στην καλύτερη κατανόηση και ερμηνεία της εξέλιξης των γλωσσικών φαινομένων των κλασικών γλωσσών και δεν αποτελεί, σε καμία περίπτωση, στείρα θεωρητική ενασχόληση, πράγμα που είναι πέρα από τις προθέσεις και έξω από τους στόχους αυτού του βιβλίου, του οποίου ο βασικός σκοπός γενικά είναι πρακτικός και περιορίζεται στη συγκριτική διδασκαλία των δύο γλωσσών, γι’ αυτό και αποφύγαμε τις παραπομπές, με εξαίρεση όσες αναφέρονται στην ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, σε συγγραφείς, με την ελπίδα ότι θα μας συγχωρήσουν οι πολύ απαιτητικοί αναγνώστες, αφού στις 270.000 περίπου λέξεις του, που είναι πάρα πολλές, έπρεπε να προσθέσουμε άλλες 52.456 λέξεις για τις παραπομπές.
Ο τόνος στις λατινικές λέξεις μπαίνει για την ευκολότερη και ορθότερη ανάγνωση και εκμάθηση των λατινικών λέξεων και δε θα μπαίνει, εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις, μετά το τριακοστό πέμπτο μάθημα, οπότε οι σπουδαστές θα έχουν εξοικειωθεί με την ποσότητα της παραλήγουσας και θα είναι σε θέση να τονίζουν σωστά τις λέξεις. Στα πρώτα πέντε μαθήματα γίνεται λεπτομερέστερη ανάλυση των κειμένων, ιδιαίτερα στα λατινικά, και δίνονται συγκεκριμένες οδηγίες για την απόκτηση μιας μεθόδου προσπέλασης των κειμένων. Σε όλα τα κείμενα δίνεται η σημασία και η λειτουργία όλων των λέξεων, που κατά τη γνώμη μας χρειάζεται ο αναγνώστης για να είναι σε θέση να μεταφράσει επαρκώς τα αρχαία ελληνικά και λατινικά κείμενα, χωρίς να δίνεται η μετάφραση, ή οποία αν δινόταν ζημία μάλλον θα προξενούσε στην όλη διαδικασία.
Στα πρώτα τριάντα πέντε μαθήματα τα ρήματα δίνονται με τους αρχικούς χρόνους τους, στα επόμενα πέντε με χρονικές αντικαταστάσεις και στα τελευταία με εγκλιτικές αντικαταστάσεις. Κατά καιρούς γίνεται επανάληψη βασικών, κατά την άποψή μας, στοιχείων γραμματικής, συντακτικού και λεξιλογίου καθώς και διάφορων ομόρριζων, συντάξεων και περιφράσεων. Για την ορθογραφία και τη στίξη των αρχαίων κειμένων συγκρίναμε τα αρχαία κείμενα όλων των εκδόσεων που αναφέρονται στη βιβλιογραφία. Για τεχνικούς λόγους στη θέση της οξείας με υπογεγραμμένη χρησιμοποιήσαμε βαρεία με υπογεγραμμένη και αποφύγαμε γενικά την άνω τελεία στα αρχαία ελληνικά κείμενα. Οι εικόνες που περιέχονται στο βιβλίο προέρχονται από τα βιβλία του ΟΕΔΒ, τον οποίο και ευχαριστούμε, Αρχαίοι Έλληνες ιστοριογράφοι, Ρητορικά κείμενα, Αντιγόνη και Λατινικά λυκείου.
Για το μελετητή που θα θέλει να συνεχίσει τη μελέτη του και πέρα από αυτό το βιβλίο συνιστούμε, αν και εξίσου μεγάλη σημασία έχουν τα έργα όλων των αρχαίων συγγραφέων, για τα αρχαία ελληνικά τα έργα του Ξενοφώντα, τους ρητορικούς λόγους του Λυκούργου, του Λυσία, του Ισοκράτη και του Δημοσθένη, τους διαλόγους του Πλάτωνα, την Ιστορία του Θουκυδίδη και του Ηρόδοτου, ιδιαίτερα τα δράματα του Αριστοφάνη και των τριών τραγικών και το λεξικό της Σούδας ή του Σουίδα και για τα λατινικά τους Βίους του Κορνήλιου Νέπωτα, τα έργα του Γάιου Ιούλιου Καίσαρα και του Κικέρωνα, την Ιστορία του Τάκιτου και του Λίβιου, τα δράματα του Σενέκα, του Πλαύτου και του Τερέντιου, την Αινειάδα του Βιργίλιου και τις Ετυμολογίες του Κασσιόδωρου, έργα από τα οποία και μεις αντλήσαμε τα απόσπάσματα και τα παραδείγματα για τις ανάγκες αυτού του βιβλίου. Είναι ευνόητο ότι η χρήση ενός μικρού αρχαιοελληνικού και λατινικού λεξικού θα είναι πολύ ωφέλιμη.
ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η αρχαία ελληνική και η λατινική γλώσσα αποτελούν, θα μπορούσαμε να πούμε, τα πιο αντιπροσωπευτικά μέλη της ινδοευρωπαϊκής γλώσσας, της μητέρας δηλαδή γλώσσας όλων των γλωσσών της ινδοευρωπαϊκής οικογένειας, με την έννοια ότι αυτές οι δύο γλώσσες, μαζί και με τη σανσκριτική1, διατηρούν κατά τον καλύτερο τρόπο τα δομικά στοιχεία της μητέρας ινδοευρωπαϊκής γλώσσας, γιατί είναι οι αρχαιότερες και με πολύ σημαντικά γραπτά μνημεία. Τα πιο γνωστά άλλα μέλη της ίδιας γλωσσικής οικογένειας2,3 είναι η ινδοϊρανική, η γερμανική γλώσσα με τα παρακλάδια της, η βαλτοσλαβική με τα παρακλάδια της, η κελτική, η αλβανική, η αρμενική, η λιθουανική, η χεττιτική, η τοχαρική κ.ά.
Αν και ιστορικά δεν έχει αποδειχθεί ακόμη με μνημεία, γλωσσολογικά μπορούμε να πούμε ότι είμαστε βέβαιοι πως κάποτε όλες αυτές οι γλώσσες αποτελούσαν μία γλώσσα που τη μιλούσε ο ίδιος λαός, ο οποίος πρέπει να έζησε κατά τις επικρατέστερες απόψεις στην Ευρώ-πη4 και μάλιστα σε περιοχή της κεντροανατολικής Ευρώπης. Από αυτήν την περιοχή, που άλλοι μελετητές την τοποθετούν στην Ασία5, στην περιοχή του οροπεδίου Παμίρ, και άλλοι στην ανατολική Ευρώπη, σε περιοχή του Καυκάσου, άρχισαν να μεταναστεύουν οι Ινδοευρωπαίοι σε άλλες περιοχές, από τις οποίες πήραν ή στις οποίες έδωσαν τα σημερινά ονόματά6 τους και από τις οποίες επηρεάσθηκαν φυλετικά, οικονομικά, πολιτιστικά.
Μερικά από τα χαρακτηριστικά αυτής της πρωτογλώσσας, που ονομάσθηκε ινδοευρωπαϊκή7 από τις εθνότητες που κατοίκησαν τα δύο άκρα του χώρου διασποράς των Ινδοευρωπαίων, είναι η ύπαρξη των πέντε βασικών φωνηέντων a,e,i,o,u8,9, βραχύχρονων και μακρόχρονων, η ύπαρξη διφθόγγων10, η διάκριση των συμφώνων σε άηχα, ηχηρά, δασέα11,12, η χρησιμοποίηση όλων των φθόγγων ως ληκτικών13, ο ελεύθερος τονισμός14,28, η μετάπτωση15, τα θεματικά και μη θεματικά ονόματα16 και ρήματα17, η ελεύθερη σειρά των όρων της πρότασης18, η παράταξη και υπόταξη19 κ.ά.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα που αποδεικνύουν την ινδοευρωπαϊκή θεωρία και την κοινή καταγωγή των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών είναι και τα παρακάτω:
Λέξεις στις βασικές ινδοευρωπαϊκές γλώσσες.
Νέα ελληνική / Ινδοευρωπαϊκή / Αρχαία ελληνική / Λατινική / Σανσκριτική
δύο /* duvo, dwo20 /δύο /duo34 /dva22
τρεις /* trejes21,29 /τρεῖς /tres /trayas, tri22
επτά /* septm21 /ἑπτά /septem /sapta21
δέκα /* dekm21 /δέκα /decem /dasa22
μητέρα /* mater20,31 /μήτηρ /mater /mata20
πατέρας /* pater20,30 /πατήρ /pater /pitar, pita20
ναῦς > ναύτης /* naus20,31,32 /ναῦς /navis naus20
εἶμι >επιούσιος /* eimi25,30 /εἶμι33 /eo /emi26
γένος /* genes, -os20 /γένος /genus /yanas20
γένους /* genes-os23 /γένεσ-ος /gener-is /yanas-as23
αγρός /* agros20,31 /ἀγρός /ager /ajras20
νέος /* newos20 /νέος /novus /navas20
φέρω /* bher-20 /φέρω /fero /bharami20
είμαι /* esmi24 /εἰμί /sum /asmi24
είμαστε /* smes24 /ἐσμέν /sumus /smas24
ήμουν /* esm24 /ἦν /eram /asam24
ήσαν /* esent24 /ἦσαν /erant /asant24
Κατά τη μετανάστευση των Ινδοευρωπαίων, φαίνεται από την ύπαρξη περισσότερων κοινών στοιχείων στις δύο γλώσσες ότι οι Έλληνες για ένα διάστημα κινούνταν μαζί με τους Λατίνους27 και όταν έφθασαν στην Κεντρική Ευρώπη άρχισαν να κινούνται νοτιότερα οι μεν προς τη Βαλκανική Χερσόνησο οι δε προς την Ιταλική Χερσόνησο, όπου και αναπτύχθηκαν οι σημαντικότερες διάλεκτοι της ελληνικής (Δωρική, Αχαϊκή, Αιολική, Ιωνική-Αττική)1,2,3, με γραπτά μνημεία της Αχαϊκής από το 1400 π.Χ. περίπου και της ιταλιωτικής (Λατινική, Φαλισκική, Οσκική, Ουμβρική)4,5,6 γλώσσας, με γραπτά μνημεία της Λατινοφαλισκικής από το 600 π.Χ. περίπου, που οδήγησαν στην κλασική αρχαία ελληνική γλώσσα του 5ου και του 4ου αιώνα προ Χριστού και την κλασική λατινική, υπό τη μεγάλη επίδραση της ελληνικής γλώσσας, του 1ου αιώνα προ Χριστού και του 1ου αιώνα μετά Χριστόν, που αποτελούν και το αντικείμενο αυτής της προσπάθειας.
Η επίδραση αυτή της ελληνικής γλώσσας πάνω στη λατινική άρχισε από πολύ νωρίς. Ήδη από τον 6ο π.Χ. αιώνα οι Ρωμαίοι είχαν έλθει σε επαφή και είχαν εμπορικές συναλλαγές με τους Έλληνες των αποικιών της κάτω Ιταλίας. Αλλά η κυρίως επίδραση άρχισε από τον 3ο π.Χ. αιώνα, κατά τον οποίο η λατινική φιλολογία ακολουθεί πιστά τα ελληνικά πρότυπα. Ο Λίβιος Ανδρόνικος, Έλληνας από τον Τάραντα, δίδασκε την ελληνική γλώσσα στη Ρώμη, μετέφρασε πρώτος στα λατινικά την Οδύσσεια και έγραψε κατά τα ελληνικά πρότυπα τραγωδίες και κωμωδίες. Πολύ μεγαλύτερη ήταν η επίδραση μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους το 146 π.Χ. αλλά και αργότερα.
Στους μετά την κλασική εποχή, για κάθε γλώσσα, χρόνους, η ελληνική γνώρισε μία παγκοσμιότητα στους ελληνιστικούς χρόνους με την Ελληνιστική Κοινή ή απλώς Κοινή, τη γλώσσα δηλαδή των αλεξανδρινών χρόνων και των Ευαγγελίων, που τη διατήρησε και στους ρωμαϊκούς χρόνους ως γλώσσα του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους, στους βυζαντινούς χρόνους μέχρι το 1453 ως γλώσσα του Βυζαντινού Κράτους και στη συνέχεια ως γλώσσα των υπόδουλων Ελλήνων και των Ελλήνων της διασποράς μέχρι την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους, του οποίου αποτελεί την εθνική γλώσσα μέχρι και σήμερα, ως καθαρεύουσα μέχρι το 1982 και ως Δημοτική στη συνέχεια, αν και η Δημοτική είχε ήδη καθιερωθεί ως επίσημη γλώσσα της εκπαίδευσης από το 1976.
Η λατινική γλώσσα εξελίχθηκε μετά τους κλασικούς χρόνους σε μία δημώδη λατινική, Vulgata, και συνέχισε να γράφεται και να ομιλείται στα όρια του Δυτικού Ρωμαϊκού Κράτους, όπου αναπτύχθηκαν και τα περισσότερα σημερινά μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη, μέχρι και τις αρχές του 13ου αιώνα, οπότε άρχισαν να ομιλούνται οι εθνικές ευρωπαϊκές γλώσσες, και έδωσε εξαιρετικά δείγματα ποίησης, όπως ο ύμνος Dies irae, dies illa στην εκκλησιαστική ποίηση και τα Carmina Burana στην κοσμική. Συνέχισε όμως να αποτελεί τη μόνη γραφόμενη γλώσσα στην Ευρώπη για αρκετούς ακόμη αιώνες. Δημιουργήθηκαν από αυτήν οι λεγόμενες νεολατινικές ή ρωμανικές γλώσσες όπως η ιταλική, η γαλλική, η ισπανική, η πορτογαλική, η ρουμανική, η καταλανική, η γλώσσα της Προβηγκίας κ.ά. Σήμερα ομιλείται και γράφεται στο Βατικανό και σε πολλά ευρωπαϊκά πανεπιστήμια χρησιμοποιείται ως γλώσσα επικοινωνίας.
Ανθολογημένοι συγγραφείς
επεξεργασίαΈλληνες
επεξεργασίαΑρριανός 3, Ξενοφών 4 - 12, Λυσίας 13 - 19,
Λυκούργος 21 - 22, Ισοκράτης 23 - 28, Δημοσθένης 29 - 35,
Πλάτων 36 - 38, Θουκυδίδης 39 - 41,
Ηρόδοτος 42, Όμηρος 43, Σαπφώ 44,
Διάφοροι 1 - 2, 46 - 49.
Λατίνοι
επεξεργασίαΑναγνωστικό Λατινικών Παλιό 3 - 9,
Lhomo’nd 11 - 19,
Corne’lius Nepos 21 - 26,
Caesar 27 - 34, Ci’cero 35 - 41,
Vergi’lius 42, Hora’tius 43 - 44,
Διάφοροι 1 - 2, 46 - 49.
Μαθήματα
επεξεργασίαΜάθημα 1 Πνεύματα, τόνοι, φθόγγοι και γράμματα.
Μάθημα 2 Γραμματική και συντακτική ανάλυση περιόδου.
Μάθημα 3 Τα ουσιαστικά αρσενικού γένους.
Μάθημα 4 Το ρήμα. Ομαλά ρήματα. Ενεστ., παρατ., μέλλ. οριστ. εν. φωνής.
Μάθημα 5 Οι ευθείες ερωτήσεις.
Μάθημα 6 Τα ουσιαστικά θηλυκού γένους.
Μάθημα 7 Το ρήμα. Ομαλά ρήματα. Αόρ. και συντ. χρόνοι οριστ. εν. φωνής.
Μάθημα 8 Πλάγιες ερωτήσεις.
Μάθημα 9 Τα ουσιαστικά ουδέτερου γένους.
Μάθημα 10 Επαναλήψεις - ασκήσεις.
Μάθημα 11 Το ρήμα. Υποτακτική ενεργητικής φωνής.
Μάθημα 12 Ειδικές - βουλητικές προτάσεις.
Μάθημα 13 Τα επίθετα.
Μάθημα 14 Ομαλά ρήματα. Μέση και παθητική φωνή οριστικής, υποτακτικής.
Μάθημα 15 Ενδοιαστικές προτάσεις.
Μάθημα 16 Παραθετικά επιθέτων.
Μάθημα 17 Το ρήμα. Ονοματικοί τύποι ενεργητικής και παθητικής φωνής.
Μάθημα 18 Αναφορικές ονοματικές προτάσεις.
Μάθημα 19 Απαρέμφατο, σουπίνο, γερούνδιο, γερουνδιακό.
Μάθημα 20 Επαναλήψεις - ασκήσεις.
Μάθημα 21 Η μετοχή, επιθετική, κατηγορηματική, επιρρηματική.
Μάθημα 22 Προσωπικές, κτητικές αντωνυμίες.
Μάθημα 23 Το ρήμα. Ευκτική. Ακολουθία των χρόνων.
Μάθημα 24 Αιτιολογικές προτάσεις.
Μάθημα 25 Δεικτικές, ερωτηματικές αντωνυμίες.
Μάθημα 26 Το ρήμα Προστακτική.
Μάθημα 27 Τελικές προτάσεις.
Μάθημα 28 Επιρρήματα και παραθετικά επιρρημάτων.
Μάθημα 29 Αόριστες, αναφορικές αντωνυμίες.
Μάθημα 30 Επαναλήψεις - ασκήσεις.
Μάθημα 31 Αποτελεσματικές προτάσεις.
Μάθημα 32 Το ρήμα. Περισπώμενα σε -άω, αποθετικά ρήματα.
Μάθημα 33 Υποθετικές προτάσεις, υποθετικοί λόγοι.
Μάθημα 34 Το ρήμα. Περισπώμενα σε -έω, ρήματα Γ΄ συζυγίας σε -io.
Μάθημα 35 Εναντιωματικές, παραχωρητικές προτάσεις.
Μάθημα 36 Το ρήμα. Περισπώμενα σε -όω, ρήματα volo, nolo, malo.
Μάθημα 37 Χρονικές προτάσεις.
Μάθημα 38 Τα αριθμητικά.
Μάθημα 39 Το ρήμα. Β΄συζυγία - συμφωνόληκτα, ρήματα possum, eo, fero.
Μάθημα 40 Επαναλήψεις - ασκήσεις.
Μάθημα 41 Το ρήμα. Β΄συζυγία - φωνηεντόληκτα, edo, odi, me’mini, coepi.
Μάθημα 42 Αναφορικές επιρρηματικές προτάσεις.
Μάθημα 43 Το ρήμα. Β΄συζυγία - αόριστοι Β΄, ρήματα fio, aio, inquam, for.
Μάθημα 44 Ευθύς και πλάγιος λόγος.
Μάθημα 45 Ιδιαίτερα συντακτικά - γραμματικά φαινόμενα - σχήματα λόγου.
Μάθημα 46 Κείμενα για περαιτέρω άσκηση αρχαία ελληνικά.
Μάθημα 47 Κείμενα για περαιτέρω άσκηση λατινικά.
Μάθημα 48 Κείμενα για περαιτέρω άσκηση νέα ελληνικά.
Μάθημα 49 Περίοδοι αρχαίας ελληνικής και λατινικής λογοτεχνίας.
Μάθημα 50 Επαναλήψεις - ασκήσεις.
Προτεινόμενα λεξικά
επεξεργασίαΓλωσσάριο νεοελληνικό - αρχαιοελληνικό
Γλωσσάριο αρχαιοελληνικό - νεοελληνικό
Γλωσσάριο νεοελληνικό - λατινικό
Γλωσσάριο λατινικό - νεοελληνικό
Βιβλιογραφία ελληνική
Βιβλιογραφία ξενόγλωσση
Παραπομπές για την ινδοευρωπαϊκή γλώσσα
Βιβλιογραφία
επεξεργασίαΒιβλιογραφία ελληνική
επεξεργασίαΑισθητική ερμηνεία της αρχαίας τραγωδίας, Καλογεράς Β., Θεσσαλονίκη, 1957.
Αισθητική ερμηνεία του Ομήρου, Καλογεράς Β., Θεσσαλονίκη, 1980.
Αναγνωστικόν λατινικής γλώσσης, Κοσμά Κ., ΟΕΔΒ.
Αντιλεξικόν, Βοσταντζόγλου Θεολ., εκδ. Δομή, Αθήνα, 1962.
Από το Σπανέα στο Σεφέρη …, Αικ. Ιωαννίδου, εκδ. Όμβρος, Αθήνα, 2000.
Αρχαία ελληνικά θέματα, Παρασκευόπουλος Π., Αθήνα, 1983.
Αρχαία ελληνικά θέματα, Ζευγώλης Γ., εκδ. Φραγκούλη, Αθήνα, 1959.
Αρχαία ελληνική ιστορία, Robinson B., εκδ. Μ.Ι.Ε.Τράπεζας, Αθήνα, 1977.
Αρχαία ελληνική τέχνη, Μαραγκού Λίλα, εκδ. Ίδρυμα Γουλανδρή, Αθήνα, 1985.
Αρχαία ελληνική λογοτεχνία, Bowra C., εκδ. Εστία, Αθήνα, 1950.
Αρχαία ελληνική λυρική ποίηση, Bowra C., εκδ. Μ.Ι.Ε.Τράπεζας, Αθήνα,1989.
Αρχαία ιστορία, Παπασταύρου Ιωάννης, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα, 1963.
Αρχαία κείμενα εκδόσεων Ζαχαρόπουλου.
Αρχαία κείμενα εκδόσεων «Κάκτος».
Αρχαία κείμενα εκδόσεων LOEB.
Αρχαία κείμενα εκδόσεων Παπύρου.
Αρχαία κείμενα εκδόσεων Teubner.
Αρχαία τέχνη, Καρούζος Χρήστος, εκδ. Ερμής, Αθήνα, 1972.
Αρχαίαι ελληνικαί επιγραφαί, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1985.
Αρχαϊκός λυρισμός, Σκιαδάς Αριστόξενος, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1981.
Αρχαίοι Έλληνες ιστοριογράφοι, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2000.
Ασκήσεις συντακτικού, Πασχαλίδη Δ., εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη, 1998.
Βασικό λεξικό της λατινικής, Μαρκαντωνάτος Γ., εκδ. Γκούτεμπεργκ, Αθήνα.
Γλωσσολογία και λογοτεχνία, Μπαμπινιώτης Γ., Αθήνα, 1991. Γνωμικά Ελλήνων και Ρωμαίων, Elisabeth Schumann, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1995.
Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, Οικονόμου Μ., ΟΕΔΒ.
Γραμματική της λατινικής γλώσσας, Τζάρτζανος Α., ΟΕΔΒ.
Γραμματική της λατινικής γλώσσης, Κακριδής Θ., εκδ. Εστία, Αθήνα.
Διδακτική των αρχαίων ελληνικών, Βαρμάζης Ν., εκδ. Πατάκη, Αθήνα.
Διδακτική των αρχαίων ελληνικών, Βερτσέτης Αθανάσιος, Αθήνα, 1994.
Διδασκαλία νεοελληνικής γλώσσας, Τομπαΐδης Δημήτριος, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα, 1984.
Εισαγωγή στη φιλοσοφία, Βέικος Θεόφιλος, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 1989.
Εισαγωγή στη φιλοσοφία, Θεοδωρίδης Χ., Θεσσαλονίκη, 1955.
Εισαγωγή στην ελληνική παλαιογραφία, Mioni Elpidio, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τράπεζας, Αθήνα, 1994.
Ελληνική γραμματική, Κουρμούλης Γεώργιος, Αθήνα.
Ελληνική γραμματολογία, Μιστριώτης Γεώργιος, εκδ. Σακελλαρίου, Αθήνα, 1894.
Ελληνική γραμματολογία, Σκιαδάς Α., Αθήνα, 1968.
Επίτομη ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Mosse… Claude, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1996.
Επίτομο λεξικό λογοτεχνικών όρων, Μαρκαντωνάτος Γ., εκδ. Γκούτεμπεργκ, Αθήνα, 1985.
Ετυμολογικό λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Ανδριώτης Ν.Π., Θεσσαλονίκη, 1967.
Ετυμολογικόν λεξικόν της αρχαίας ελληνικής, Hofmann J.B., Αθήνα, 1974.
Η διδασκαλία της αρχαίας γραμματείας, Βώρος Φ.Κ., εκδ. Νέα Παιδεία, Αθήνα, 1981.
Η διδασκαλία των ομηρικών επών, Κακριδή Ελένη, εκδ. ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1986.
Η διδασκαλία των ομηρικών επών, Αναστασιάδης Στάθης, Θεσσαλονίκη 1987.
Η δομή της αρχ. ελληνικής γλώσσας, Μανδηλαράς Βασ., εκδ. Καρδαμίτσας, Αθήνα 1993.
Θέματα αρχαία ελληνικά και λατινικά, Τζουγανάτος Ν., εκδ. Εστία, Αθήνα, 1956.
Θεματογραφία της αρχ. ελληνικής, Καρβέλης Δ. κ.ά., Αθήνα, 1965.
Θεωρητική γλωσσολογία, Μπαμπινιώτης Γ., Αθήνα, 1980.
Ιστορία της αρχαίας ελλ. λογοτεχνίας, Lesky Albin, Θεσσαλονίκη, 1964.
Ιστορία της αρχαίας ελληνικής τέχνης, Τσούντας Χ., Αθήνα, 1964.
Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας, Τσέλλερ-Νέστλε, εκδ. Κάλβος, Αθήνα, 1969.
Ιστορία της ρωμαϊκής λογοτεχνίας, Bieler Ludwig, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα, 1965.
Ιστορική γραμματική της αρχ. ελλ. γλώσσας, Μπαμπινιώτης Γ., Αθήνα, 1985.
Ιστορική γραμματική της αρχ. ελληνικής, Σταματάκος Ιωάννης, εκδ. Δημητράκος, Αθήνα, 1949.
Ιστορική γραμματική της λατινικής γλώσσης, Σκάσσης Ερρίκος, εκδ. Ρόδης, Αθήνα, 1969.
Κλεις αντιστρόφων θεμάτων, Λαϊνάς Θ., εκδ. Γρηγόρης, Αθήνα, 1966.
Λατινικά για το λύκειο, Κανελλόπουλος Χ., εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 1987.
Λατινικά θέματα, Ν. Τζουγανάτος, εκδ. Εστίας, Αθήνα, 1957.
Λατινικά λυκείου, Μ. Πασχάλης - Γ. Σαββαντίδης ,ΟΕΔΒ.
Λατινική μέθοδος, Δέφνερ Μ., εκδ. Σιδέρης, Αθήνα.
Λατινοελληνικόν λεξικόν, Τσακαλώτος Ε., εκδ. Δαρέμα, Αθήνα.
Λεξικό ρημάτων αρχαίας ελληνικής, Αναγνωστόπουλος Β., εκδ. Πατάκη, Αθήνα.
Λεξικό ρημάτων αρχαίας ελληνικής, Πατάκης Στ., Τζιράκης Ν., εκδ. Πατάκη, Αθήνα.
Λεξικό αρχαίας ελληνικής γλώσσης, Ι. Σταματάκου, εκδ. Π. Δημητράκου, Αθήνα 1949.
Λεξικό αρχ., βυζ. και λόγιων φράσεων…, Μαρκαντωνάτου Γ., εκδ. Γκούτεμπεργκ, Αθήνα 2002.
Λεξικόν ελληνολατινικόν, Τσακαλώτος Ε., εκδ. Γρηγόρης, Αθήνα, 1949.
Λεξικόν ελληνολατινικόν, Leopold Ε., εκδ. Βασιλείου, Αθήνα, 1984.
Λεξικόν λατινοελληνικόν, Σιδέρης Ι., εκδ. Σιδέρης, Αθήνα, 1964.
Λεξικό λόγιων εκφράσεων, Ιορδανίδου Α., εκδ. Πατάκη, Αθήνα.
Λεξικόν ομηρικόν, Πανταζίδης Ι., εκδ. Βασιλείου, Αθήνα, 1872.
Λεξικό της αρχαίας ελληνικής, Φραγκούλης Α., εκδ. Πατάκη, Αθήνα.
Λεξικόν των ρημάτων της αττικής πεζογραφίας, Παπανικολάου Γεώργιος, Αθήνα 1962.
Μαθήματα αρχαίας ελληνικής γραμματικής, Μπίλλα Π., εκδ. Σαββάλλα, Αθήνα, 1998.
Μαθήματα αρχαίας ελληνικής σύνταξης, Παπαγεωργίου Α., εκδ. Φιλολογικό, Αθήνα, 1995.
Μέγα λεξικόν της ελληνικής γλώσσης, Liddell-Scott, εκδ. Σιδέρης, Αθήνα, 1949.
Μεθόδευσις των αντιστρόφων λατ. θεμάτων, Καλογεράς Κ., εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1969.
Μικρό λεξικό ρημάτων αρχαίας ελληνικής, Σαρρής Μ., εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 1999.
Μικρό λεξικό της αρχαίας ελληνικής, Μαρκαντωνάτος Γ. …, εκδ. Γκούτεμπεργκ, Αθήνα, 1999.
Μυθολογία της Αρχαίας Ελλάδος, Decharme Ρ., Αθήνα.
Νεοελληνική γραμματική, Τριανταφυλλίδης Μ., Αθήνα, 1938.
Νεοελληνική σύνταξις, Τζάρτζανος Αχιλλέας, εκδ. ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1946.
Ο Δημόσιος και ιδιωτ. βίος των αρχ. Ελλήνων, Flaceliere Robert, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1970.
Οι Aρχαίοι Έλληνες ιστορικοί, Bury John, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1908.
Οι Αρχ. Έλληνες στη νεοελληνική παράδοση, Κακριδής Ι., εκδ. Μ.Ι.Ε.Τράπεζας, Αθήνα, 1978.
Οι Έλληνες και το παράλογο, Dodds E.R., εκδ. Καρδαμίτσας, Αθήνα, 1986.
Ομηρική γραμματική, Ζηκίδης Γ.Δ., εκδ. Βασιλείου, Αθήνα, 1989.
Ρητορικά κείμενα, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2000.
Σοφοκλέους τραγωδίαι, Αντιγόνη, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2000.
Στοιχειώδης μετρική της Α.Ε. ποιήσεως, Σκιάς Ανδρέας, εκδ. Βασιλείου, Αθήνα, 1931.
Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας, Μπαμπινιώτης Γ., Αθήνα, 1986.
Συνοπτική ιστορία των λατινικών γραμμάτων, Σακελλαρόπουλος Σ., εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα.
Συντακτικόν της αρχαίας ελληνικής, Μουμτζάκης Α., ΟΕΔΒ.
Συντακτικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης, Humbert Jean, Αθήνα, 1957.
Συντακτικό της αρχ. ελλ. γλώσσας, Ασωνίτης Ν., Αθήνα.
Συντακτικόν της αρχ. ελληνικής γλώσσης, Ασώπιος Κ., εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1858.
Συντακτικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης, εκδ. Κοκοτσάκη, Αθήνα.
Συντακτικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης, Τζάρτζανος Α., ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1967.
Συντακτικόν της ελληνικής γλώσσης, Κατεβαίνης Κ., εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα.
Συντακτικό της νεοελληνικής γλώσσας, Γιαννακόπουλος Π.Ε., εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1982.
Σύνταξις της αρχαίας ελληνικής γλώσσης, Ν. Τζουγανάτος, εκδ. Εστία, Αθήνα, 1963.
Σύντομη εισαγωγή στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσολογία, Μπαμπινιώτης Γ., Αθήνα, 1977.
Σύντομος ιστορία της ελληνικής γλώσσης, Χατζιδάκις Γ., εκδ. Σιδέρη, Αθήνα.
Τα Carmina Burana …, Αικ. Ιωαννίδου, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα, 2000.
Το μεταφραστικό πρόβλημα, Κακριδής Ιωάννης, εκδ. Εστία, Αθήνα, 1984.
Υπερλεξικό της ελληνικής γλώσσας, εκδ. Αφοί Παγουλάτοι, Αθήνα.
Βιβλιογραφία ξενόγλωσση
επεξεργασίαA Glossary of Later Latin, Souter Alexander, εκδ. Clarendon Press, Oxford, 1996.
A Handbook of Greek Literature, Rose H.J., εκδ. Methuen, London, 1964.
A Handbook of Latin Literature, Rose H.J., εκδ. Methuen & CO, London, 1966.
A History of Cristian-Latin Poetry, Raby F.J.E., εκδ. Oxford Clarendon, Oxford, 1997.
A History of the English Language, Baugh A., εκδ. Routledge, London, 1968.
Aristophanis Comediae, Hall F.W., εκδ. Καρδαμίτσας, Αθήνα, 1978.
A Sanskrit Grammar for Students, Macdonell Arthur, εκδ. University Press, Oxford, 1962.
Altirische Grammatik, Pokorny Julius, εκδ. Goeschen, Berlin, 1969.
Cassel's Latin-English Dictionary, Simpson D.P., εκδ. Cassell, London, 1966.
Ciceronis Orationes, Macdonald C., εκδ. LOEB, London, 1977.
Comparative Grammar of Greek and Latin, Buck Carl Darling, εκδ. Un. Of Chicago Press,1966.
Cornelius Nepos, Rolphe J.C., εκδ. LOEB, London, 1984.
De nominibus graecis compositis, Neckel O., Lipsiae, 1882.
De viris illustribus urbis Romae, Lhomond, Σκάσσης Ερ., ΟΕΔΒ.
Etymologiarum Libri XX, Lindsay W.M., εκδ. Oxford Clarendon, Oxford, 1911.
Geschichte der Deutshen Sprache, Von Polenz P., εκδ. Goeschen, Berlin, 1966.
Geschichte der Leteinische Sprache, Schmid W., εκδ. Goeschen, Berlin, 1968.
Grammatik der Griechischen Sprache, Kuehner Raphael, εκδ. Hansche, Hannover, 1892.
Greek Mathematical Works, Thomas Ivor, εκδ. LOEB, London, 1991.
Greek Metre, Maas Paul, εκδ. Oxford Clarendon, Oxford, 1966.
Greek Prose Style, Denniston J.D., Clarendon Press, Αθήνα, 1965.
Greek-English Lexicon, Liddell-Scott, εκδ. Oxford Clarendon, Oxford, 1968.
Griechische Grammatik, Schwyzer Eduard, εκδ. Beck, Muenchen, 1953.
Indian Palaeography, Dani H., εκδ. Clarendon Press, Oxford, 1963.
Indogermanische Sprachwissenschaft, Krahe H., εκδ. Goeschen, Berlin, 1966.
Juvenis, comentarioli linguis ediscendis, Latine, ELI, 1-8, 1987 - 8.
Latin Grammar, Gildersleeve B.L., εκδ. MacMillan, New York, 1968.
Linguistics across cultures, Lado Robert, Un.of M. Press, Michigan, 1976.
Nalum Mahabharateum, Grasberger Laurentius, εκδ. Wirgeburgi, Lipsiae, 1868.
Nuovo vocabolario della Lingua Latina, J. Mir - C. Calvano, Mondadori - Eli, 1988.
Platonis Opera, Burnet Ι., εκδ. Καρδαμίτσας, Αθήνα, 1968.
Russian, Pulkina I., εκδ. R.L. Publishers, Moscow, 1980.
Sanscrit-English Dictionary, Apte V., εκδ. Banarsidas, Delhi, 1965.
Sanskrit Grammatik, Maryhofer Manfredanfred, εκδ. Goeschen, Berlin.
Senecae Tragoediae, Zwierlein O., εκδ. Clarendon Press, Oxford, 1986.
Suidae Lexicon, Adler Ada, εκδ. Teubner, Stuttgart, 1971.
Syntax of greek moods and tenses, Goodwin William, εκδ. MacMillan, New York, 1966.
Tacitus, Hutton M., εκδ. LOEB, London, 1970.
Teach Yourself A short Dictionary of Languages, Parlett D.S., εκδ. E.U. Press, London, 1967.
Teach Yourself Greek, Melluish T.W., εκδ. E.U. Press, London, 1966.
Teach Yourself Bengali, Hudson D., E.U. Press, London, 1965.
Teach Yourself Comparative Linguistics, Lord R., εκδ. E.U. Press, London, 1966.
Teach Yourself Latin, Smith F.K., εκδ. E.U. Press, London, 1962.
Teach Yourself Latin Revision, Munro Kathleen, εκδ. E.U. Press, London, 1964.
Teach Yourself Russian, Fourman M., εκδ. E.U. Press, London, 1966.
The Civil War Caesar, Peskett A. J., εκδ. LOEB, London, 1966. The Classical Tradition, Highet Gilbert, εκδ. Oxford University Press, Oxford, 1967.
The Gallic War Caesar, Edwards H.J., εκδ. LOEB, London, 1970.
The Principal Upanisads, Radhakrishnan S., εκδ. Muirhead Library, London, 1953.
Varro De lingua Latina, Kent Roland, εκδ. Loeb, London, 1977.
Xenophontis Opera, Marchant E.C., εκδ. Clarendon Press, Oxford, 1990.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ Συγκριτική διδασκαλία των κλασικών γλωσσών Μάθημα 1