Συγκριτική διδασκαλία των κλασικών γλωσσών Μάθημα 5

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 5

(Με βάση το σχετικό δικό μας βιβλίο (των Ιωαννίδη Κ. & Ιωαννίδου Αικ.) του 2007)

Μάθημα 5. Οι ευθείες ερωτήσεις.

5.1.1. Οι ευθείες ερωτήσεις στην αρχαία ελληνική.

Οι ευθείες ερωτήσεις είναι κύριες προτάσεις, δεν εξαρτώνται δηλαδή από ρήμα, με τις οποίες ζητούμε πληροφορίες για κάποιο πρόσωπο ή πράγμα. Χωρίζονται α) σε κύριες ερωτηματικές προτάσεις κρίσης και σε κύριες ερωτηματικές προτάσεις επιθυμίας και β) ερωτη-ματικές προτάσεις ολικής άγνοιας και ερωτηματικές προτάσεις μερικής άγνοιας. Οι ερωτηματικές προτάσεις ολικής άγνοιας μπορεί να είναι μονομελείς ή διμελείς, οπότε αποτελούνται από δύο ή και περισσότερα μέρη, δύο ή και περισσότερα δηλαδή ρήματα. Τέλος χωρίζονται σε πραγματικές ερωτήσεις, όταν ο ερωτών πράγματι θέλει να μάθει κάτι, και σε ρητορικές ερωτήσεις, όταν η ίδια η ερώτηση εμπεριέχει και την απάντηση.

Οι κύριες ερωτηματικές προτάσεις μερικής άγνοιας εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες, όπως τίς, πότερος (ποιος από τους δύο), πόσος, ποῖος (τι λογής), πηλίκος (πόσο μεγάλος), ποδαπός (από ποιον τόπο), πόστος (τι θέση έχει σε μία αριθμητική σειρά), ποσταῖος (σε πόσες ημέρες), ερωτηματικά μόρια, όπως ἆρα (άραγε), ἆρά γε, ἆρ’ οὖν, ἦ, μῶν (μήπως λοιπόν), οὐκοῦν (λοιπόν), οὔκουν (λοιπόν δεν), μὴ (μήπως), ἀλλ’ ό τι ἤ, ἀλλ’ ἆρα και ερωτηματικά επιρρήματα, όπως ποῦ, ποῖ (προς ποιο μέρος), πόθεν, πότε, πηνίκα, πῶς, πῇ (σε ποιον τόπο, πού, πώς), πόσον. Κατά κανόνα σε ερωτήσεις που εισάγονται με τα μόρια οὐ, ἆρ’ οὐ, οὐκοῦν αναμένεται απάντηση καταφατική, ενώ σε ερωτήσεις που εισάγονται με τα μόρια μή, ἆρα, μῶν αναμένεται απάντηση αρνητική.

Οι ερωτήσεις ολικής άγνοιας μπορεί να εισάγονται και μόνο με τον τόνο της φωνής. Οι διμελείς ερωτήσεις εισάγονται στο πρώτο μέρος με το πότερον ή πότερα, το οποίο μπορεί και να παραλείπεται, και στο δεύτερο μέλος με το ἤ. Εκφέρονται οι προτάσεις κρίσης με οριστική, δυνητική οριστική και δυνητική ευκτική και παίρνουν ως άρνηση το οὐ και οι προτάσεις επιθυμίας με απορηματική υποτακτική και παίρνουν ως άρνηση το μή. Οι μονομελείς ολικής άγνοιας ερωτήσεις συνήθως δέχονται ως απάντηση μία βεβαιωτική ή αρνητική έκφραση, όπως ναί, ναίχι, δή, δῆτα, οὐ δῆτα, οὐ, πάνυ γε, πάνυ μὲν οὖν, πῶς γὰρ οὐ, μάλιστα, οὐδαμῶς, ἥκιστα, ἦ (αλήθεια), οὕτως, φημί.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

1. Πῶς ἔχεις τοῦ τραύματος; Καλῶς ἔχω.

2. Μῶν σύ εἶ ὁ Σωκράτης; Οὐ δῆτα (όχι βέβαια).

3. Ἆρ’ οὐκ ἔστι τινί (δεν μπορεί) καθεύδειν; Πῶς γὰρ οὔ;

4. Τὶ φῇς (τι λες); Οὐδέν, δέσποτα.

5. Οὐκ ἀπιὼν οἰχήσει (δε θα ξεκουμπιστείς); Ταχύ γε.

6. Ἄρτι (τώρα) δὲ ἥκεις ἤ πάλαι (από πολλού); Ἥκω ἐπιεικῶς (αρκετά) πάλαι.

7. Τὶ τηνικάδε (τέτοια ώρα) ἀφῖξαι, ὦ Κρίτων; Ἀφῖγμαι, σε ὀψόμενος.

8. Τίνι ἄν ἀρέσκοι πόλις ἄνευ νόμων; Οὐδενὶ ἄν ἀρέσκοι (δε θα άρεσε).

9. Μή τι νεώτερον ἀγγέλλεις; Οὐδαμῶς.

10. Πότερον βούλει μένειν ἤ ἀπιέναι; Μένειν.

11. Πότερον έγρήγορας (ξύπνιος) ἤ καθεύδεις; Ὁρᾷς γὰρ.

12. Ποῖ (προς τα πού) τράπωμαι, ποῖ πορευθῶ; Ἐπὶ τὸ ὄρος.

13. Τί φῶμεν πρὸς ταῦτα, ὦ Κρίτων; Οὐδέν.

14. Τίς ἄν τολμήσειε τοιαῦτα πρᾶξαι; Σωκράτης δῆλον ὅτι.

15. Οὐκοῦν καὶ ἐν ψυχῇ ἔστι τις τιμωρία; Πῶς γὰρ οὔ (βέβαια);

5.1.2. Οι ευθείες ερωτήσεις στη λατινική.

Οι κύριες ερωτηματικές προτάσεις της λατινικής εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες, όπως quis (ποιος), quid (τι), quisnam (ποιος λοιπόν), qui (οποίος), quinam, quae, quod, uter (ποιος από τους δύο), utra, utrum, qualis (τι είδους), quale, quantus (πόσος), -a, -um, quot (πόσοι, πόσες, πόσα - άκλιτο) και ερωτηματικά επιρρήματα, όπως ubi (πού), quo (προς τα πού), unde (από πού), qua (μέσω τίνος), quando (πότε), quo’modo (πώς), cur (γιατί), qua’mobrem (γιατί), quare (πώς, γιατί), quam (πόσο). Εκφέρονται οι προτάσεις κρίσης με οριστική και δυνητική υποτακτική και παίρνουν ως άρνηση το non και οι προτάσεις επιθυμίας με απορηματική υποτακτική και παίρνουν ως άρνηση το ne.

Δέχονται ως απάντηση βεβαιωτικά και αρνητικά μόρια, όπως nae (ναι), haud (όχι), non (όχι), ergo (επομένως) και επιρρήματα, όπως e’tiam (ναι, ακόμη), sic, ita (έτσι), ita est, bene, male, vero (αλήθεια), sane (βέβαια), certe, a’dmodum (λίαν), mi’nime (πάρα πολύ λίγο), immo (τουναντίον), immo’vero (τουναντίον), libe’nter, satis, nimis (υπερβολικά) κ.ά. ή και επανάληψη του ρήματος της ερώτησης στον κατάλληλο τύπο. Οι ερωτήσεις ολικής άγνοιας εισάγονται ή με τον ιδιαίτερο τόνο της φωνής ή με ένα από τα ερωτηματικά μόρια ne, όταν η απάντηση μπορεί να είναι ή θετική ή αρνητική, num, όταν αναμένεται αρνητική απάντηση, nonne, όταν αναμένεται θετική απάντηση. Όταν η ερώτηση είναι διμελής, τότε εισάγεται στο πρώτο μέρος με το utrum ή το ne και στο δεύτερο μέλος με το an ή και με σκέτο το an. Το ή όχι σε ευθεία διμελή ερώτηση εκφέρεται με το an non (ή όχι) και σπανιότερα με το necne.

Η θέση των κύριων όρων μέσα στην πρόταση πρέπει να ήταν ελεύθερη στην ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, γνώρισμα που άλλαξε στην αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα, με κύριο χαρακτηριστικό την τοποθέτηση του ρήματος, το οποίο στα νέα ελληνικά μπαίνει μετά το υποκείμενο, στο τέλος της πρότασης.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

1. Cur tristis es, ami’ce? Γιατί είσαι λυπημένος, φίλε;

2. Quid est hoc? Τι είναι αυτό;

3. Cur ergo cibum non capis? Γιατί δεν παίρνεις την τροφή;

4. Quo’modo res facta est? Πώς πήγε η υπόθεση;

5. Ubi fui’sti, magi’ster? Πού ήσουνα, δάσκαλε;

6. Quando redi’bis, mi fili? Πότε θα επιστρέψεις, παιδί μου;

7. Quid facia’mus? Quid facere’mus? Τι να κάνουμε; Τι να κάναμε;

8. Venie’sne ad nos cras? Θά ‘ρθεις σε μας αύριο;

9. Quid a’gerem, ju’dices? Τι θα μπορούσα να κάνω, δικαστές;

10. Utrum scribis an legis? Ποιο από τα δύο γράφεις ή διαβάζεις;

11. Verum an falsum est? Αλήθεια ή ψέματα είναι;

12. Nonne memini’sti? Μα δε θυμάσαι;

13. Quid turpius est, quam menti’ri? Τι είναι αισχρότερο από το ψεύδεσθαι;

14. Omni’sne pecu’nia dissolu’ta est? Έχουν πληρωθεί όλα τα χρήματα;

15. Nonne ego dominus sum? Δεν είμαι εγώ ο δάσκαλος;

5.1.3. Ιδιωματικά στοιχεία, αποκλίσεις, συμπληρώσεις:

(Αυτά τα στοιχεία μελετώνται σε δεύτερη και σε τρίτη φάση, αφού δηλαδή έχει ολοκληρωθεί η μελέτη του κανονικού μαθήματος.)

1. Mία ευθεία ερωτηματική πρόταση, με εξαίρεση τις ρητορικές ερωτήσεις, είναι αναγκαία ελλιπής. Συμπληρώνεται με το νόημα της απάντησής της.

2. Στις διμελείς ερωτήσεις συχνά παραλείπεται το πότερον ή πότερα.

3. Ευθεία ερώτηση σε β΄ενικό πρόσωπο οριστικής μέλλοντα μαζί με το αρνητικό μόριο οὐ δηλώνει έντονη προσταγή και μαζί με το ερωτηματικό μόριο μὴ δηλώνει έντονη απαγόρευση (οὐ σιγήσεις; οὐ μὴ λαλήσεις;).

4. Η ερώτηση ορισμένες φορές εμπεριέχει και μία αρνητική άποψη του ομιλούντος (quid i’nterest inter perju’rum et menda’cium? Τι διαφορά υπάρχει ανάμεσα στην επιορκία και το ψέμα; Καμία).

5.2. Κείμενα. Ανάλυσε και μετάφρασε τα κείμενα.

(Κάθε κείμενο πρέπει να χωρίζεται σε περιόδους, κάθε περίοδος σε προτάσεις και κάθε πρόταση να αναλύεται γραμματικά και συντακτικά και ύστερα να μεταφράζεται.)

5.2.1. Ξενοφώντα, Κύρου ανάβαση, 3, 1, 13-15.

Εὐθὺς ἐπειδὴ ἀνηγέρθη, πρῶτον μὲν ἐμπίπτει αὐτῷ ἔννοια. «Τί κατάκειμαι; ἡ νὺξ προβαίνει. Ἅμα δὲ τῇ ἡμέρᾳ εἰκός ἐστιν ἥξειν τοὺς πολεμίους. Εἰ δὲ γενησόμεθα ἐπὶ βασιλεῖ, τί ἐμποδών ἐστι μὴ οὐχὶ ἀποθανεῖν τὰ δεινότατα παθόντας; Ἐγὼ οὖν τὸν ἐκ ποίας πόλεως στρατηγὸν προσδοκῶ ταῦτα πράξειν; Ποίαν δ’ ἡλικίαν ἀναμένω ἐλθεῖν ἐμαυτῷ; Οὐ γὰρ ἔγωγε γενήσομαι ἔτι πρεσβύτερος, ἐὰν προδῶ ἐμαυτὸν τοῖς πολεμίοις». Ἐκ τούτου ἀνίσταται καὶ συγκαλεῖ πρῶτον τοὺς Προξένου λοχαγούς. Ἐπεὶ δὲ συνῆλθον, ἔλεξεν: «Ἐγώ, ὦ ἄνδρες λοχαγοί, οὔτε καθεύδειν δύναμαι οὔτε κατακεῖσθαι ἔτι, ὁρῶν ἐν οἵοις πράγμασίν ἐσμεν».

Λεξιλόγιο-σχόλια: (Αναλυτικά στα μαθήματα 3, 4, 5).

Λεπτομερής ανάλυση:

Το κείμενο έχει 10 περιόδους. Βρίσκουμε τις προτάσεις κάθε περιόδου, τα απαρέμφατα και τις μετοχές αν υπάρχουν της πρότασης, και στη συνέχεια τους κύριους βασικούς όρους, δηλαδή το ρήμα, το υποκείμενο, το άμεσο αντικείμενο, το έμμεσο αντικείμενο, το κατηγορούμενο, εφόσον βέβαια υπάρχουν. Οι απομένουσες λέξεις θα είναι προσδιορισμοί, ανάλογα με το είδος της λέξης και τον όρο που προσδιορίζουν.

Κύριοι βασικοί όροι 1ης περιόδου: Εὐθὺς ἐπειδὴ ἀνηγέρθη … αὐτῷ ἔννοια.

ἀνηγέρθη:ξύπνησε, ρήμα της δευτερεύουσας χρονικής πρότασης, ἀνεγείρομαι, ἀνηγειρόμην, ἀνεγερθήσομαι, ἀνηγέρθην, ἀνήγερμαι, ἀνηγέρμην, ομόρριζα, ἔγερσις, ἀνέγερσις, εγερτήριο, Γρηγόρης, γρήγορος, διεγερτικό, ἐμπίπτει:του έρχεται στο νου, ρήμα της κύριας πρότασης, πίπτω, ἔπιπτον, πεσοῦμαι, ἔπεσον, πέπτωκα, ἐπεπτώκειν, πέφτω, ομόρριζα, πτῶσις, πτωτικός, σύμπτωσις, πτώμα, ευπετής, προπετής, πότμος (μοίρα), αδιάπτωτος, πέσιμο, συντάξεις, πίπτω ἔν τινι, ἐπί τινι, πρός τι, ἀπό τινος, ἔκ τινος, πίπτω ὑπό τινος (φονεύομαιι), περιφράσεις, εὖ πίπτω, καλῶς πίπτω, ἔννοια: υποκείμενο στο ρήμα ἐμπίπτει, αὐτῷ: αντικείμενο στο ἐμπίπτει.

Προσδιορισμοί 1ης περιόδου:

εὐθύς, πρῶτον: επιρρηματικοί προσδιορισμοί χρόνου, αμέσως, πρώτα.

Ανάλυση 2ης περιόδου: Τί κατάκειμαι; ἡ νὺξ προβαίνει.

κατάκειμαι: ρήμα της ευθείας ερώτησης, είμαι πλαγιασμένος, κατάκειμαι, κατεκείμην, κατάκείσομαι, ομόρριζα, κείμενο, κειμήλιο, κοιτώνας, κοίτη, κοιτάζω, προβαίνει: ρήμα της κύριας πρότασης, προχωρεί, βαίνω, ἔβαινον, βήσομαι, ἔβην, βέβηκα, ἐβεβήκειν, ομόρριζα, βήμα, διάβημα, βάση, βάθρο, βαθμίδα, βωμός, βατήρας, συντάξεις, βαίνω ὥς τινα, πρός τινα, εἴς τινα, ἐπί τινα, ἐπί τινος, βαίνω + απαρέμφατο, περιφράσεις, ἴσα βαίνειν, ὁμοίως βαίνειν, βαίνω ἐν εὐτυχίᾳ, ἐν κακοῖς, νύξ: υποκείμενο στο προβαίνει, νύχτα, ἡ νύξ, τῆς νυκτός, τῆ νυκτί, την νύκτα, ὦ νύξ.

Ανάλυση 3ης περιόδου: Ἅμα δὲ τῇ ἡμέρᾳ εἰκός ἐστιν ἥξειν τοὺς πολεμίους.

εἰκός ἐστιν: είναι φυσικό, απρόσωπη έκφραση που παίρνει υποκείμενο απαρέμφατο, ἥξειν: να επιτεθούν, υποκείμενο στο εἰκός ἐστιν, ἥκω, ἧκον, ἥξω, ομόρριζο, καθήκον, τοὺς πολεμίους: οι εχθροί, υποκείμενο του ἥξειν, σε αιτιατική λόγω της ετεροπροσωπίας, σε ταυτοπροσωπία το υποκείμενο εννοείται σε πτώση ονομαστική, τῇ ἡμέρᾳ: μόλις ξημερώσει, δοτική συντακτική του χρόνου, ουσιαστικό που προσδιορίζει το επίρρημα ἅμα.

Ανάλυση 4ης περιόδου: Εἰ δὲ γενησόμεθα … τὰ δεινότατα παθόντας;

γενησόμεθα: περιέλθουμε, ρήμα της δευτερεύουσας υποθετικής πρότασης, γίγνομαι, ἐγιγνόμην, γενήσομαι ἐγενόμην, γέγονα, ἐγεγόνειν, ἄν γενησόμεθα ἐπὶ βασιλεῖ, αν περιέλθουμε στην εξουσία του βασιλιά, ἐμποδών ἐστι: εμποδίζει, ρήμα της κύριας πρότασης που είναι ευθεία ερώτηση, ἀποθανεῖν: υποκείμενο στο απρόσωπο ἐμποδών ἐστι, να φονευθούμε, ἀποθνῂσκω, ἀπέθνῃσκον, ἀποθανοῦμαι, ἀπέθανον, ἀποτέθνηκα, ἀπετεθνήκειν, ομόρριζα, θάνατος, θνητός, θνησιγενής, ημιθανής, θανή, πεθαμένος, συντάξεις, θνῂσκω ὑπό τινος, ἔκ τινος, πρός τινος, θνῂσκω + δοτική, παθόντας: χρονική μετοχή, αφού υποστούμε, πάσχω, ἔπασχον, πείσομαι, ἔπαθον, πέπονθα, ἐπεπόνθειν, ομόρριζα, πάθημα, πάθος, πένθος, πῆμα, ἀπήμων, πάθηση, παθητικός, patior, συντάξεις, πάσχω ὑπό τινος, περιφράσεις, τί πάθω; τί παθών; τὰ εὖ πεπονθότα (οι ευεργεσίες), τὰ δεινότατα: άμεσο αντικείμενο στο παθόντας, όλα τα φοβερά, ἐπὶ βασιλεῖ: υπό την εξουσία του βασιλιά των Περσών, εμπρόθετος προσδιορισμός κατάστασης.

Ανάλυση 5ης περιόδου: Ἐγὼ οὖν τὸν ἐκ ποίας … προσδοκῶ ταῦτα πράξειν;

προσδοκῶ: να περιμένω, να προσδοκώ, υποτακτική ενεστώτα, απορηματική, ρήμα της πρότασης, πράξειν: να πράξει, αντικείμενο στο προσδοκῶ, πράττω, ἔπραττον, πράξω, ἔπραξα, πέπραχα, ἐπεπράχειν, ομόρριζα, πράξη, πρᾶγμα, πραγματικός, πράκτορας, άπρακτος, τὸ πρᾶγος, εισπράκτορας, πράμα, άπραγος, πρακτέος, πρακτός, στρατηγὸν: υποκείμενο στο απαρέμφατο πράξειν, ετεροπροσωπία, ἐκ πόλεως: εμπρόθετος προσδιορισμός προέλευσης, ποίας: ποιας, επιθετικός προσδιορισμός.

Ανάλυση 6ης περιόδου: Ποίαν δ’ ἡλικίαν ἀναμένω ἐλθεῖν ἐμαυτῷ;

ἀναμένω: ρήμα της ευθείας ερώτησης, να περιμένω, απορηματική υποτακτική, ἐλθεῖν: αντικείμενο στο ἀναμένω, ἔρχομαι, ᾖα και ᾒειν, εἶμι, ἦλθον, ἐλήλυθα, ἐληλύθειν, ἡλικίαν: υποκείμενο στο απαρέμφατο ἐλθεῖν, ποίαν: επιθετικός προσδιορισμός. ἐμαυτῷ: σε μένα, έμμεσο αντικείμενο.

Ανάλυση 7ης περιόδου: Οὐ γὰρ ἔγωγε …, ἐὰν προδῶ ἐμαυτὸν τοῖς πολεμίοις.

γενήσομαι: ρήμα της κύριας πρότασης, δε θα γίνω, ἔγωγε: υποκείμενο στο γενήσομαι, εγώ βέβαια, ἐγώ, ἐμοῦ, ἐμοί, ἐμέ, ἡμεῖς, ἡμῶν, ἡμῖν, ἡμᾶς, προδῶ: ρήμα της δευτερεύουσας υποθετικής πρότασης, υποτακτική αορίστου Β΄, αν προδώσω, προδίδωμι, προεδίδουν, προδώσω, προέδωκα, προδέδωκα, προεδεδώκειν, ομόρριζα, δόση, δώρο, προδότης, ανέκδοτο, δοτήρ, δωσιδικία, αιμοδότης, εκδότης, do, πρεσβύτερος: μεγαλύτερος, πρέσβυς, πρεσβύτερος, πρεσβύτατος, κατηγορούμενο, ἐμαυτὸν τοῖς πολεμίοις: άμεσο και έμμεσο αντικείμενο, ἔτι: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει επίταση.

Ανάλυση 8ης περιόδου: Ἐκ τούτου … πρῶτον τοὺς Προξένου λοχαγούς.

ἀνίσταται: ρήμα της πρώτης κύριας πρότασης, σηκώνεται, ἀνίσταμαι, ἀνιστάμην, ἀναστήσομαι, ἀνέστην, ἀνέστηκα, ἀνεστήκειν, ομόρριζα, ἀνάστασις, στάση, στήλη, στήθος, στάδιο, σταθμός, στάθμη, στατήρας, σταυρός, στήμονας, επιστάτης, σταθερός, στανιό, στάνη, σταματώ, sto, sta’tio, status, συγκαλεῖ: ρήμα της δεύτερης κύριας πρότασης, συγκαλεί, συγκαλῶ, συνεκάλουν, συγκαλῶ, συνεκάλεσα, συγκέκληκα, συνεκεκλήκειν, ομόρριζα, κλῆσις, σύγκλησις, κλητήρας, έγκλημα, εκκλησία, σύγκλητος, κλητός, κάλεσμα, παρακάλια, λοχαγούς: άμεσο αντικείμενο στο συγκαλεί, Προξένου: γενική κτητική, του Πρόξενου, ἐκ τούτου, πρῶτον: εμπρόθετος και επιρρηματικός προσδιορισμός χρόνου, έπειτα, πρώτα.

Ανάλυση 9ης περιόδου: Ἐπεὶ δὲ συνῆλθον, ἔλεξεν:

συνῆλθον, ἔλεξεν: ρήματα της δευτερεύουσας χρονικής και της κύριας πρότασης.

Ανάλυση 10ης περιόδου: «Ἐγώ, ὦ ἄνδρες οὔτε καθεύδειν … πράγμασίν ἐσμεν».

δύναμαι: ρήμα της κύριας πρότασης, μπορώ, δύναμαι, ἐδυνάμην, δυνήσομαι, ἐδυνήθην, δεδύνημαι, ἐδεδυνήμην, ομόρριζα, δύναμις, δυνατός, δυνάστης, δυναμίτιδα, ἐσμέν: ρήμα της πλάγιας ερώτησης, εἰμί, ἦν, ἔσομαι, ἐγενόμην, γέγονα, ἐγεγόνειν, καθεύδειν, κατακεῖσθαι: τελικά απαρέμφατα, αντικείμενα στο δύναμαι, να κοιμάμαι, να ξαπλώνω, καθεύδω, καθηῦδον, καθευδήσω, ὁρῶν: όταν βλέπω, χρονική συνημμένη μετοχή, ὁρῶ, ἑώρων, ὄψομαι, εἶδον, ἑόρακα, ἑωράκειν, ομόρριζα, ὅρασις, ὁρατός, ὄμμα, ὀφθαλμός, όψη, o’culus, ἐν πράγμασιν: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κατάσταση, οἵοις: σε ποια, αναφορική αντωνυμία, οἷος, οἵα, οἷον, επιθετικός προσδιορισμός, ὦ ἄνδρες λοχαγοί: κλητική προσφώνηση, ἄνδρες, επιθετικός προσδιορισμός.

5.2.2. Από το παλιό σχολικό αναγνωστικό της λατινικής γλώσσας, 35.

(Τα τονικά σημάδια θα μπαίνουν για διευκόλυνση της ανάγνωσης μέχρι και το τριακοστό πέμπτο μάθημα.)

Alexa’nder: Ubi heri fui’sti? Pater tuus mihi «igno’ro», inquit, «ubi fi’lius meus sit».

Paulus: Do’leo quod a’fui. Avus me invita’verat, ut hortum suum specta’rem.

Alexander: Quam felix tu es! Ego avum non ha’beo.

Paulus: Quid inest in libro tuo? Mihi re’cita!

Alexander: Libe’nter tibi recita’bo. Aderi’sne cras in villa mea?

Paulus: A’dero, quia nihil mihi jucu’ndius est. Sed cur non mihi statim re’citas?

Alexander: Libe’nter tibi obtempera’bo.

Paulus: Gra’tiam tibi ha’beo. Vale o’ptime ami’ce!

Alexander: Vale tu quoque!

Λεξιλόγιο-σχόλια: (Αναλυτικά στα μαθήματα 3, 4, 5).

Λεπτομερής ανάλυση:

Βρίσκουμε τις προτάσεις της, τα απαρέμφατα και τις μετοχές αν υπάρχουν της πρότασης, και στη συνέχεια τους κύριους βασικούς όρους, δηλαδή το ρήμα, το υποκείμενο, το άμεσο αντικείμενο, το έμμεσο αντικείμενο, το κατηγορούμενο, εφόσον βέβαια υπάρχουν. Οι απομένουσες λέξεις θα είναι προσδιορισμοί, ανάλογα με το είδος της λέξης και τον όρο που προσδιορίζουν.

Ανάλυση 1ης και 2ης περιόδου: Ubi heri fui’sti … sit?

fui’sti, igno’ro, inquit, sit: ήσουν, αγνοώ, είπε, είναι, fui’sti ρήμα της ευθείας ερώτησης, sum, fui, esse, οριστική παρακειμένου, fui, fui’sti, fuit, fu’imus, fui’stis, fue’runt, inquit, ρήμα της κύριας πρότασης, igno’ro, ρήμα της κύριας παρενθετικής πρότασης, sit, ρήμα της πλάγιας ερώτησης, υποτακτική ενεστώτα του sum, fui, esse, sim, sis, sit, simus, sitis, sint, υποτακτική παρατατικού, essem, esses, esset, esse’mus, esse’tis, essent, υποτακτική μέλλοντα, futu’rus, -a, -um, sim, sis, sit, futu’ri, -ae, -a, simus, sitis, sint, υποτακτική παρακειμένου, fu’erim, fu’eris, fu’erit, fue’rimus, fue’ritis, fu’erint, pater, fi’lius: πατέρας, γιος, υποκείμενα, pater, patris, fi’lius, -i, pater, από το ελληνικό πατήρ, ομόρριζα, πατέρας, πατρικός, pate’rnus, mihi: έμμεσο αντικείμενο, σε μένα, προσωπική αντωνυμία α΄ προσώπου ego, mei, mihi, me, a me, tuus, meus: σου, μου, κτητικές αντωνυμίες, επιθ. προσδ., meus, -a, -um, tuus, -a, -um, suus, -a, -um, noster, -ra, -rum, vester, -ra, -rum, suus, -a, -um, ubi: πού, επιρρηματικός προσδιορισμός τόπου, ubi, ερωτηματικό και αναφορικό επίρρημα, heri: χθες, επιρρηματικός προσδιορισμός χρόνου, ho’die, σήμερα, heri, cras, αύριο.

Ανάλυση 3ης και 4ης περιόδου: Do’leo quod a’fui. Avus me invita’verat, ut… specta’rem.

do’leo, invita’verat, a’fui, specta’rem: ρήματα των δύο κύριων προτάσεων, της δευτερεύουσας αιτιολογικής και της δευτερεύουσας τελικής πρότασης, λυπάμαι, είχε καλέσει, έλιπα, για να δω, do’leo, do’lui, dole’re, specto, -a’vi, -a’tum, -a’re, avus: παππούς, υποκείμενο στο invita’verat, ομόρριζο, a’via, γιαγιά, me, hortum: εμένα, τον κήπο, άμεσα αντικείμενα, hortus, -i, κήπος, hortula’nus, -i, κηπουρός, suum: δικό του, επιθετικός προσδιορισμός, quod: αιτιολογικός σύνδεσμος, επειδή, διότι, ut: να, για να, τελικός σύνδεσμος, εισάγει και βουλητικές προτάσεις.

Ανάλυση 5ης και 6ης περιόδου: Quam felix tu es! Ego avum non ha’beo.

es, ha’beo: είσαι, έχω, ρήματα των περιόδων με υποκείμενα τα tu, ego, felix: ευτυχισμένος, κατηγορούμενο, felix, feli’cis, επίθετο, τριγενές και μονοκατάληκτο, avum: παππού, άμεσο αντικείμενο, quam: πόσο, επιρρηματικός προσδιορισμός ποσού.

Ανάλυση 7ης και 8ης περιόδου: Quid inest in libro tuo? Mihi re’cita.

inest, re’cita: υπάρχει, διάβασε, insum, ενυπάρχω, re’cito, -a’vi, -a’tum, -a’re, διαβάζω, απαγγέλλω, ομόρριζα, recita’tio, recita’tor, ρεσιτάλ, quid: υποκείμενο, ερωτηματική αντωνυμία, quis, quis, quid, τίς, τίς, τί, mihi: αντικείμενο, in libro: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τόπο μεταφορικά, tuo: σου, επιθετικός προσδιορισμός.

Ανάλυση 9ης και 10ης περιόδου: Libe’nter tibi recita’bo. Aderi’sne cras in villa mea?

recita’bo, a’deris: ρήματα, re’cito, a’dero, θα είμαι, μέλλοντας του adsum, a’ffui, ade’sse, tibi: σε σένα, άμεσο αντικείμενο, tu, tui, tibi, te, a te, vos, vestrum, vobis, vos, a vobis, libe’nter, cras: ευχάριστα, αύριο, επιρρηματικοί προσδιορισμοί τρόπου και χρόνου, in villa: στην εξοχική κατοικία, εμπρόθετος προσδιορισμός στάσης σε τόπο, ομόρριζα, vicus, vi’cula, vi’llicus, vi’llula (βίλα), mea: δική μου, επιθετικός προσδιορισμός.

Ανάλυση 11ης και 12ης περιόδου: A’dero, quia ... mihi statim re’citas?

a’dero, est, re’citas: ρήματα της κύριας πρότασης, της δευτερεύουσας αιτιολογικής και της ευθείας ερώτησης, θα είμαι, είναι, απαγγέλλεις, re’cito, -a’vi, -a’tum, -a’re, nihil: τίποτε, nihil, nulli’us rei, nullae rei, nihil, nulla re, υποκείμενο, jucu’ndius: πιο ευχάριστο, κατηγορούμενο, iucu’ndus, iucu’ndior, iucundi’ssimus,ευχάριστος, mihi, mihi: για μένα, σε μένα, δοτική προσωπική, αντικείμενο, statim: αμέσως, επιρρηματικός προσδιορισμός, χρόνου, quia: αιτιολογικός σύνδεσμος, επειδή, sed: αλλά, αντιθετικός σύνδεσμος, cur: γιατί, ερωτηματικό επίρρημα.

Ανάλυση 13ης μέχρι και 16ης περιόδου: Libe’nter tibi obtempera’bo ... Vale tu quoque.

obtempera’bo, ha’beo, vale, vale: ρήματα, θα υπακούσω, έχω, υγίαινε, υγίαινε, obte’mpero, -a’vi, -a’tum, -a’re, υπακούω, ha’beo, ha’bui, ha’bitum, habe’re, έχω, va’leo,va’lui, vale’re, υγιαίνω, ομόρριζα valetu’do, -inis, f, υγεία, ευρωστία, va’lidus, inva’lidus (ασθενής), ami’ce, tu: υποκείμενα, ami’cus, φίλος, tibi, gra’tiam: άμεσα αντικείμενα, gra’tias ago, ευχαριστώ, multas gratias, tibi: έμμεσο αντικείμενο, o’ptime: άριστε, επιθετικός προσδιορισμός, bonus, καλός, me’lior, o’ptimus, libe’nter: ευχάριστα, επιρρηματικός προσδιορισμός τρόπου, libe’nter, libe’ntius, libenti’ssime, quoque: συμπλεκτικός σύνδεσμος, και, επίσης, επιτάσσεται.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ Συγκριτική διδασκαλία των κλασικών γλωσσών Μάθημα 5 Συνέχεια