Συγκριτική διδασκαλία των κλασικών γλωσσών Μάθημα 8
ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 8
(Με βάση το σχετικό δικό μας βιβλίο (των Ιωαννίδη Κ. & Ιωαννίδου Αικ.) του 2007)
Μάθημα 8. Οι πλάγιες ερωτήσεις.
8.1.1. Οι πλάγιες ερωτήσεις στην αρχαία ελληνική.
Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες προτάσεις που περιέχουν ερώτηση και εξαρτώνται από ρήματα, στα οποία χρησιμοποιούνται ως αντικείμενα σε προσωπικά, υποκείμενα σε απρόσωπα ή επεξήγηση σε ουδέτερο αντωνυμίας, όπως ἐρωτῶ, πυνθάνομαι, λέγω, δηλῶ, δείκνυμι, ἀπορῶ, θαυμάζω, σκοπῶ, βουλεύομαι, αἰσθάνομαι, γιγνώσκω, οἶδα, ἐπιμελοῦμαι, πειρῶμαι, φυλάττομαι, προνοῶ, ὁρῶ, φροντίζω κ.τ.ό. Συνήθως ακολουθούν το ρήμα εξάρτησης και σπάνια προηγούνται.
Εισάγονται, οι μερικής άγνοιας, με ερωτηματικές αντωνυμίες, όπως τίς, πότερος (ποιος από τους δύο), πόσος, ποῖος (τι λογής), πηλίκος (πόσο μεγάλος), ποδαπός (από ποιον τόπο), πόστος (τι θέση έχει σε μία αριθμητική σειρά), ποσταῖος (σε πόσες ημέρες), ερωτηματικά επιρρήματα, όπως ποῦ, ποῖ (προς ποιο μέρος), πόθεν, πότε, πηνίκα, πῶς, πῇ (σε ποιον τόπο, πού, πώς), πόσον και με αναφορικές ή αναφορικές αοριστολογικές αντωνυμίες ή επιρρήματα, όπως ὅς, ὅστις, ὁποῖος, ὅσος, ὁπόσος, οἷος, ἡλίκος, ὁπηλίκος, ὁποδαπός, οὗ, ὅπου, ὡς, ὅπως, οἷ, ὅποι, ὁπόθεν, ᾗ, ὅπῃ κ.ά.
Οι διμελείς ερωτήσεις ολικής άγνοιας εισάγονται με το πότερον ή πότερα … ἤ ή με τα εἰ … ἤ , εἴτε … εἴτε και οι μονομερείς ολικής άγνοιας με τα εἰ, (και κάποτε με το ἆρα) εἰ οὐ, εἰ μή. Εκφέρονται με οριστική, δυνητική οριστική και δυνητική ευκτική και παίρνουν συνήθως ως άρνηση το οὐ, ή απορηματική υποτακτική, και παίρνουν ως άρνηση το μή, ή με ευκτική του πλάγιου λόγου, όταν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου. Με το εἰ οὐ αναμένεται απάντηση καταφατική και με το εἰ μή απάντηση αρνητική. Μετά από ρήματα που σημαίνουν φροντίζω εισάγονται πλάγιες ερωτήσεις με το ὅπως και εκφέρονται με οριστική μέλλοντα ή ευκτική του πλάγιου λόγου. Μετά από ρήματα που σημαίνουν απόπειρα ή προσοχή μπορεί να ακολουθεί πλάγια ερώτηση εισαγόμενη με ἐάν, ἄν, ἤν και εκφερόμενη με υποτακτική, αν η εξάρτηση είναι από αρκτικό χρόνο, ή με εἰ και εκφερόμενη με ευκτική του πλάγιου λόγου, αν η εξάρτηση είναι από ιστορικό χρόνο.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
ΚΥΡΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ / ΠΛΑΓΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ
1. Οὐκ οἶδα ὅπως ἔχει παιδείας βασιλεύς.
2. Οὐ γνώσεται ὅς εἰμ’ ἐγώ.
3. Ἠρώτα αὐτὸν πόσον χρυσίον ἔχοι.
4. Τοῦτο σκεψώμεθα, εἰ ἀληθῆ λέγεις.
5. Ἡρακλῆς ἀπορεῖ ποτέραν τῶν ὁδῶν τράπηται.
6. Ἠρώτων αὐτοὺς τίνες εἶεν.
7. Οὐκ οἶδά σε ὅστις εἶ.
8. Ἐπιμηθεύς ἠπόρει ὅ,τι χρήσαιτο.
9. Ἤροντο τὸν θεόν, εἰ δέοι θύεσθαι.
10. Διηρώτα τὸν Κῦρον πότερον βούλοιτο μένειν ἤ ἀπιέναι.
11. Ἤρετο τὸν δῆμον εἰ οὐκ αἰσχύνοιντο.
12. οὐκ οἶδα. Εἰ δίκαια ποιήσω,
13. Καὶ δείξεις τάχα εἴτ’ εὐγενὴς πέφυκας εἴτ’ ἐσθλῶν κακή.
14. σκέψαι ἐὰν τόδε σοι μᾶλλον ἀρέσκῃ. Εἰ δὲ σοι μὴ δοκεῖ,
15. Οἱ πατέρες προνοοῦσι τῶν παίδων, ὅπως μήποτε αὐτοὺς τ’ ἀγαθὰ ἐπιλείψει.
8.1.2. Οι πλάγιες ερωτήσεις στη λατινική.
Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις της λατινικής εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες, όπως quis (ποιος), quid (τι), quisnam (ποιος λοιπόν), qui (οποίος), quinam, quae, quod, uter (ποιος από τους δύο), utra, utrum, qualis (τι είδους), quale, quantus (πόσος), -a, -um, quot (πόσοι, πόσες, πόσα - άκλιτο), και ερωτηματικά επιρρήματα, όπως ubi (πού), quo (προς τα πού), unde (από πού), qua (μέσω τίνος), quando (πότε), quo’modo (πώς), cur (γιατί), qua’mobrem (γιατί), quare (πώς, γιατί), quam (πόσο) και με τα μόρια ne, nonne, num. Το num και το ne χρησιμοποιούνται χωρίς διαφορά στη σημασία (αν), ενώ το nonne (αν δεν) χρησιμοποιείται συνήθως μετά το ρήμα quaero, όπως rogat sitne frater tuus intus, quaerit ex te nonne canis lupo si’milis sit.
Όταν η ερώτηση ολικής άγνοιας είναι μονομελής εισάγεται με το si, όταν είναι διμελής, τότε εισάγεται στο πρώτο μέρος με το utrum ή το ne και στο δεύτερο μέλος με το an ή και με σκέτο το an ή το ne στο δεύτερο. Το ή όχι σε πλάγια διμελή ερώτηση εκφέρεται με το necne. Με ρήματα εξάρτησης που σημαίνουν απόπειρα εισάγονται με το si και μετά τα ρήματα du’bito, ne’scio, haud scio κ.τ.ό. ή τη φράση ince’rtum est εισάγονται με το an. Μετά από ρήματα ή φράσεις αρνητικές εισάγονται με το quin. Εκφέρονται με υποτακτική και παίρνουν ως άρνηση το ne ή το non.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
ΚΥΡΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ / ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΠΡΟΤΑΣΗ
1. Nondum intelle’xi cur me huc du’xeris.
2. Considera’bimus quid fe’cerit.
3. Epamino’ndas quaesi’vit salvu’sne esset cli’peus.
4. Dic mihi quid rogem.
5. Rogo te quid fa’cias.
6. Dic mihi, quaeso, quid fa’ciat pater.
7. Ipse docet quid agam.
8. Nemo du’bitat quin ante Home’rum fu’erint poe’tae.
9. Nescio quid maius na’scitur Ili’ade.
10. Nemo nostrum igno’rat ubi tu heri fu’eris.
11. Di’cere ne’queo quo’modo res eve’nerit.
12. Nescie’bam quid fa’cerem.
13. Mihi respo’nde id quod dico utrum verum an falsum sit.
14 Themi’stocles interroga’tus est quondam utrum Achi’lles esse mallet an Home’rus.
15. Ce’terum nescio an exercita’tio ei sit u’tilis necne.
8.1.3. Ιδιωματικά στοιχεία, αποκλίσεις, συμπληρώσεις:
1. Σε πολλές περιπτώσεις οι πλάγιες ερωτήσεις, οι ενδοιαστικές προτάσεις και οι τελικές προτάσεις, όταν εισάγονται με τα ὅπως, ὅπως μή, μή έχουν την ίδια σημασία (οἱ νόμοι ἐπιμέλονται ὅπως ἀγαθοὶ ἔσονται οἱ πολῖται).
2. Συχνά, προκειμένου να δηλωθεί προτροπή ή προσταγή, το ρήμα που φανερώνει φροντίδα ή επιμέλεια, προσοχή παραλείπεται και η πλάγια ερώτηση με το ὅπως και την οριστική μέλλοντα φαίνεται σαν κύρια πρόταση (Ὅπως οὖν ἔσεσθε ἄνδρες ἄξιοι τῆς ἐλευθερίας).
3. Είναι δυνατόν και μετά από εξάρτηση από ιστορικό χρόνο να μη μετατρέπεται η οριστική σε ευκτική του πλάγιου λόγου, αν ο συγγραφέας θέλει να τονίσει το πραγματικό της δήλωσής του. Ούτε η δυνητική ευκτική μετατρέπεται σε ευκτική του πλάγιου λόγου.
4. Μετά από λεκτικά, γνωστικά, αισθητικά ρήματα στις πλάγιες ερωτήσεις χρησιμοποιούνται συνήθως οι απλές αναφορικές αντωνυμίες και όχι οι αόριστες αναφορικές.
5. Μερικές φορές το ὅπως χρησιμοποιείται με τη σημασία του ὡς (μή μοι φράζε ὅπως οὐκ εἶ κακός).
6. Η υποτακτική με την οποία εκφέρονται οι πλάγιες ερωτήσεις μπορεί να συνοδεύεται και από το αοριστολογικό ἄν, για να δηλώσει ότι το περιεχόμενο της πρότασης είναι αόριστο ή εξαρτάται από κάποιες προϋποθέσεις (βασιλεὺς καὶ αὐτός τε θηρᾷ καὶ τῶν ἄλλων ἐπιμελεῖται, ὅπως ἄν θηρῶσι).
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ Συγκριτική διδασκαλία των κλασικών γλωσσών Μάθημα 8 ΣυνέχειαΑ